Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Przez znaczący fakt demokratyzacji tragizmu może stać się miejscem doświadczeń tragicznych i misteryjnych, gdzie chłop w swej drodze ku katastrofie, stawiany jest wobec konfliktu wartości ostatecznych, "twarzą w twarz" z Losem, w akcie anagnorisis, w chwili tragicznego oświecenia zdobywa wiedzę, jaka pozwala mu na przekroczenie statusu społecznego32. Jako "człowiekowi" w uniwersalnym tego słowa znaczeniu dane mu było wniknąć w świat tajemnic metafizycznych, zyskać zdolność poznania Tajemnic Kosmosu i praw rządzących ludzką egzystencją. Wieś i jej mieszkańcy wykraczają poza granice realne i historyczne i zaczynają egzystować w przestrzeni mitu tragicznego. Punkt zainteresowania został przesunięty z problematyki społeczno-obyczajowej na etyczną i estetyczną, co umożliwiło twórcom ujęcie problematyki chłopskiej w uniwersalnej perspektywie. W ten sposób od Kasprowicza, potem w tragediach ludowych m.in. Wyspiańskiego (Klątwa, Sędziowie), Orkana (Skąpany świat, Wina i kara, Franek Rakoczy), Niemojewskiego (Familia), Szukiewicza (Na wymowie), Galicy (Przysięga), Staffa (Południca), Zegadłowicza (Lampka oliwna, Glaz graniczny), Rostworow-skiego (Niespodzianka), Kędziory (Burza) tematy ludowe zostały podniesione do rangi kultury "wysokiej", a bohaterowie ludowi weszli do tragedii. "Dialog człowieka z Absolutem nie wymaga już malowniczego sztafażu mitycznej opowieści {...] znaki metafizycznych objawień, głosy przeznaczenia {...] przybierają formę prawie niedostrzegalnych zdarzeń życiowej codzienności"33. To, co zwyczajne, codzienne w dramatach chłopskich nabierało cech wielkiej metafory lub przypowieści34. 326 MARJA JOLANTA OLSZEWSKA PRZYPISY 1 R. Górski, Dramat ludowy XIX wieku, Warszawa 1969, s. 6 i n.; por. L. Eustachiewicz, Dramaturgia Mlodej Polski. Próba monografii dramatu z lat 1890-1918, Warszawa 1986, s. 31-37; por. H. Markiewicz, Pozytywizm, Warszawa 1978, s. 330-336. 2 R. Górski, Dramat ludowy XIX wieku, s. 2. ^ Szeroko na ten temat wypowiada się m.in. M. Glowiński, Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej, Wrocław-Kraków 1969, s. 9 i n.; por. M.J. Olszewska, Antyczny tragizm młodopolskiego "dramatu chhpskiego"', w: Literatura i czasopis'miennictwo polskie 1864-1918 wobec tradycji antycznej, red. A.Z. Makowiecki, Warszawa 2000, s. 147-153. ^ D. Ratajczakowa, Credo nowej dramaturgii, "Teatr" 1997, nr 3; por. L. Tatarowski, Poglądy na ludowos'ć w czasopiśmiennictwie młodopolskim, Warszawa-Wrocław 1979, s. 69-70; por. E. Kalemba--Kasprzak, Prometeusz z przepiórką. Dramaty Stefana Zeromskiego: od Czarowica do Przełęckiego, Poznań 2000, s. 8 i n. 5 J. Ratajczak, Dramat chlopski: krotochwila i tragedia, "Dialog" 1972, nr 4, s. 178-179. 6 L. Tatarowski, Poglądy..., s. 18-20. 7 J. Kotarbiński, Współczesny nasz dramat ludowy. Szkice literackie, "Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne" 1887, nr 170, s. l i n.; R. Górski, Dramat..., s. 46-105. 8 D. Ratajczakowa, "Teatr mój widzę powszechny..."- Wojciecha Bogusławskiego zbiór zasad funkcjonowania sceny ojczystej, w: Wiek Oświecenia. Wojciech Bogusławski i teatr polski w XVIII wieku, 1996, nr 12, s. 27-28. 9 M. Rawiński, Dramaturgia polska 1918-1939, Warszawa 1993, s. 14; por. szeroko na ten temat: E. Udalska, Piece bienfaite: termin, formula, miejsce w poetykach XIX w., w: Dramat i teatr pozytywistyczny l, red. D. Ratajczakowa, Wrocław 1992, s. 23-41, por. L. Tatarowski, szerzej w rozdz. Świątynia sztuki a teatr popularny, Poglądy... 10 M. Kurkowska, Biedermeier polski? Ideały niemieckiego mieszczaństwa i ich recepcja na ziemiach polskich (1815-1863), masz. pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Waw-rykowej, Warszawa 2000, s. 1-35. Autorka składa podziękowanie p. Kurkowskiej za udostępnienie tekstu i możliwość jego wykorzystania przy pisaniu niniejszego referatu; por. hasło: B. Mądra, Biedermeier, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Warszawa-Wrodaw-Kra-ków 1991, s. 102-103. 11 L. Tatarowski, Dialog "słowa ludowego" ze "słowem uczonym", czyli o ludowości i kulturze Młodej Polski, w: Stulecie Młodej Polski. Studia, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1995, s. 237-239; por. M. Janion, Dwie wizje ludowości romantycznej, "Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza", R. X, Warszawal975, s. 9. 12 L. Siemieński, Dzieła. T. 2: Varia - Roztrząsania i poglądy literackie, Warszawa 1881, s. 192. K. Kaszewski, Przegląd teatralny (rec. Z Flisaków Anczyca), "Tygodnik Ilustrowany" 1875, 13 nr 383. 14 15 16 P Chmielowski, Dramat polski doby najnowszej, Lwów 1902, s. 61. K. Kłosiński, Mimesis w chłopskich powieściach Orzeszkowej, Katowice 1990, s. 127. S. Zdziarski, Pierwiastek ludowy w poezji polskiej XIX wieku. Studia porównawczo-literackie, Warszawa 1901, s. 468. 17 M. Wawrykowa, Dzieje Niemiec 1789-1871, Warszawa 1980, s. 469-475. Tu czytamy: "Duszna atmosfera biedermeieru przetrwała w monarchii habsburskiej do czasu przegranej wojny z Prusami w 1866 roku". "Malowany chłop". Świat jednoaktówek Władysława Ludwika Anczyca 327 18 S. Bystroń, wstęp do: Obrazki dramatyczne ludowe, oprać. Prof. J.S. Bystroń, Kraków 1924, s. VII-VIII. ^ J. Błoński, Dramat i przestrzeń, w: Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprać. J. De-gler, Wrocław 1988, s. 86-87,1. Sławińska, Odczytywanie dramatu, w: Problemy..., s. 72-73- 20 E. Ihnatowicz, Literacki świat rzeczy, O realiach w pozytywistycznej powieści obyczajowej, Warszawa 1995, s. 9-14. 21 S. Bystroń, wstęp do: Obrazki dramatyczne ludowe, s. IX. 22 Realizm tekstów dramatycznych Anczyca doceniają wszyscy jego monografowie: J. Bogusławski, op. cit., s. 17-18, M. Szyjkowski, Władysław Ludwik Anczyc; życie i pisma, t. 1. Monografia, Kraków MCMYIII, s. 328. 23 R. Nycz,Język modernizmu, Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997, s. 15. M. Kurkowska, Biedermeierpolski?..., s. 403, 408, 417- 424. Ibidem, s. 424. Ibidem, s. 400. K. Kłosiński, Mimesis w chłopskich powieściach Orzeszkowej, s. 37. I. Sławińska, Główne problemy struktury dramatu. Propozycje badawcze, w: Problemy...; s. 70. L. Tatarowski, Poglądy..., s. 127. Hasio: Typ, cyt. za: Słownik terminów literackich, red. J. Slawłński, Wrocław-Warszawa 1976, s. 473; por. E. Paczoska, Krytyka literacka pozytywistów, Wrocław 1988, rozdz. Typ