Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Ponadto „bogowie Iliady są bogami po największej części amoralnymi”19, podczas gdy w Odysei „wydają się być strażnikami sprawiedliwości.”20 Natomiast inna grupa badaczy, tzw. unioniści, dowodzą, że analiza budowy słynnych „porównań homeryckich”, o których będziemy jeszcze pisać, przemawia za autorstwem jednego poety, i chociaż „nigdy nie będziemy wiedzieć, czy niektórych [...] nie odziedziczył Homer po swoich poprzednikach, jednak nie ulega wątpliwości, że znaczna część [...] nosi na sobie piętno silnej indywidualności poetyckiej”21. Najbardziej prawdopodobną wydaje się teza, którą wysuwali już starożytni, że „Iliadę napisał Homer w sile wieku, a Odyseję w starości.”22 Jeszcze inną teorię wysuwają tzw. pluraliści, według których Homeros (.µ....) jest imieniem symbolicznym, oznaczającym, m. in. „składacza” 15 16 17 18 19 20 21 22 Homer, Odyseja, w przekł. J. Parandowskiego, Warszawa 1998. Przypisy odnoszą się do stron niniejszego wydania, gdyż J. Parandowski przełożył utwór „upoetyzowaną” prozą; cyfry rzymskie jw. Hezjod, Narodziny bogów (Theogonia). Prace i dni. Tarcza, w przekł. J. Łanowskiego, Warszawa 1999. Przypisy odnoszą się do wersów. K. Kumaniecki, J. Mańkowski, dz. cyt., s. 56. Tamże, s. 56 – 57. Tamże, s. 60. Tamże, s. 61. Tamże, s. 71. Tamże, s. 75. 7 (z gr. homű i ararisko = „razem skůadaă”), czyli kompilatora utworów róýnego autorstwa. Unioniúci uwaýajŕ jednak, ýe nie ma to najmniejszego znaczenia, gdyý symboliczne imiona i tak muszŕ sić odnosiă do konkretnego twórcy23. Iliada i Odyseja zostaůy napisane w dialekcie starojońskim z domieszkŕ eolskiego, co pozwala przypuszczaă, ýe Homer dziaůaů i tworzyů na wybrzeýach Azji Mniejszej. Tezć tć potwierdza analiza treúci, z której wynika, ýe poeta doskonale znaů geografić wschodnich wybrzeýy Morza Egejskiego24. Chronologia powstania Iliady i Odysei jest równie dyskusyjna i hipotetyczna. Jako terminus post quem w przybliýeniu przyjmuje sić rok 900 p.n.e., gdyý np. Fenicjanie, którzy kilkakrotnie sŕ wzmiankowani w treúci poematów, pojawili sić w basenie Morza Egejskiego dopiero po tej dacie25. Terminus ante quem szacuje sić na poczŕtek VII w. p.n.e., gdyý od tego momentu moýna zauwaýyă wpůyw obu poematów na greckŕ literaturć i sztukć. Na przykůad, epitety i formuůy, oraz poůówki wierszy, wystćpujŕce w Iliadzie i Odysei, pojawiajŕ sić w utworach poetów jambicznych, lirycznych i elegijnych, które bezdyskusyjnie datuje sić na VII w. p.n.e.26 Hezjod (.....o. = „Ten co wysyůa pieúń”) to pierwszy poeta w dziejach literatury, o którego ýyciu wiemy coú pewniejszego. Pochodziů z Azji Mniejszej, jednak w póęniejszym okresie przesiedliů sić do greckiej Askry (Beocja). Nie znamy dokůadnej daty jego narodzin i úmierci, a przypuszczenia wahajŕ sić od 850 do 700 r. p.n.e. (raczej VIII w.) 27. Theogonia jest najstarszym z zachowanych eposów greckich, które poruszaůy tematykć powstania úwiata, narodzin bóstw i czůowieka, oraz porzŕdku natury. Utwór ma charakter ogólnogrecki, co pozwala przypuszczaă, ýe Hezjod podjŕů sić usystematyzowania lokalnych tradycji28. W 1022 wersach poematu moýna znaleęă 400 imion, przydomków w funkcji imion, oraz nazw róýnych bóstw29. Dzićki tej obfitoúci Theogonia jest nieocenionym ęródůem wiedzy na temat greckich wierzeń religijnych. 23 24 25 26 27 28 29 K. Kumaniecki, J. Mańkowski, dz. cyt., s. 48. Tamýe, s. 49. Tamýe, s. 51. Tamýe, s. 52. J. Ůanowski, Chůopski filozof, [w:] Hezjod, Narodziny bogów..., s. 5. N. G. L. Hammond, dz. cyt., s. 136. J. Ůanowski, dz. cyt., s. 11. 8 Wersy 1 – 115 poematu to tzw. „przedśpiew” (gr. proójmion), zawierający hymn do Muz oraz inwokację, w których autor bardzo często podkreśla wyjątkową rolę Dzeusa jako naczelnego boga panteonu. W następnych wersach znajdują się „opisy powstania-zrodzenia kolejnych generacji bogów przeplatane eksponowanymi elementami mitu o ich następstwie we władzy, sukcesji, oraz ekskursami dotyczącymi poszczególnych wybranych postaci.”30 Genealogia bóstw obejmuje cztery kolejne pokolenia: Partię narracyjną Theogonii stanowi mit sukcesyjny, podzielony na trzy główne etapy: • okaleczenie Uranosa przez Kronosa, • oszukanie Kronosa przez Dzeusa, • tytanomachia, walka Dzeusa z Tyfonem, oraz objęcie władzy przez Dzeusa i ustanowienie nowego, olimpijskiego porządku świata32. Dodatkowym, choć równie ważnym źródłem jest dzieło Pauzaniasza (ok