Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Ponieważ o tych słabościach była już mowa w rozdziale drugim, omówimy je tutaj bardzo skrótowo, jedynie w kontekście roli państwa. , Ważniejsze argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się zwykle z takimi czynnikami jak: 1. Konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instyta cjonalno-prawnej. W gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o tworzenie przez państwo pewnych norm prawnych i instytucji chroniących prawa własności, regulujących funkcjonowanie systemu prywatnej przedsiębiorczości orai obsługujących rynek. 2. Niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami (niedoskonała informacja, ograniczona mobilność czynników produkcji), prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych oraz obniżania poziomu dobrobytu społeczeństwa. Pańs~'o może te straty ograniczyć podtrzymując konkurencję, wzmacniając system obiegu informacji, usuwając bariery wejścia na rynek, przeciwdziałając praktykom monopolistycznym itp. 3. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji. Państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokryw~& całości lub części kosztów związanych z ograniczaniem negatywnych skutkó~ ubocznych ich działalności w sferze produkcji lub konsumpcji (np. kosztów in~ Rola państwa w gospodarce 3$% s~lowania urządzeń zmniejszających zatruwanie środowiska naturalnego lub natężenie hałasu), może te koszty wziąć w całości na siebie, a w ostateczności pakazać ograniczenie tej działalności lub wprowadzić jej całkowity zakaz. 4. Istnienie dóbr publicznych, takich np. jak: latarnie morskie, chodniki i oświetlenie ulic oraz usługi dostarczane przez armię, policję czy straż pożarną. Ze względu na trudności z egzekwowaniem opłat za korzystanie z tego typu dóbr (kwestia ta występuje w literaturze jako free-rider problem - problem "jeżdżących na gapę") oraz związane z tym wysokie koszty (których indywidualni użytkownicy nie byliby w stanie pokryć) są one mało opłacalne dla sektora prywatnego i bez odpowiedniego zaangażowania się państwa (dostarczanie tego typu dbbr przez firmy państwowe, tworzenie systemu preferencji dla firm prywatnych zajmujących się tą działalnością itp.) mogłyby całkowicie zaniknąć. 5. Istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych spotecznie, których konsumpcja ze względów społecznych jest szczególnie niepożądana (np. narkotyki, alkohol, tytoń) lub szczególnie pożądana (np. niektóre szczepionki czy książki). Oceny przydatności (użyteczności) takich dóbr dokonywane przez pośzczególne jednostki mogą być zdecydowanie rozbieżne z ocenami dokonywanyini przez gremia i instytucje reprezentujące szersze społeczności lub społeczeńttwo jako całość, co może być m.in. wynikiem ignorancji (niewiedzy) jednostek iub świadomego hołdowania przez nie odmiennym od powszechnie przyjętych wartościom i wzorcom postępowania. Państwo mające najlepszy dostęp do informacji i instytucji je rozpowszechniających, może próbować te różnice w ocenach zmniejszać, tworzyć antybodźce 1ub bodźce do konsumpcji tego typu dóbr (np. wysokie ceny alkoholu i utmdnienia w dostępie do niego lub niskie ceny ~iodręczników szkolnych i dotacje do nich), a w krańcowych sytuacjach może ~awet narzucić jednostkom swoją wolę przez zmiany odpowiednich przepisów 6. Występowanie takich zjawisk, jak duże wahania aktywności gospozej, bezrobocie, niepelne wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja, : prowadzą do destabilizacji gospodarki, niepewności i marnotrawstwa zasogospodarczych. Państwo, dysponując wieloma środkami oddziaływania na odarkę, może podejmować różnego typu działania stabilizacyjne, ograniczanatężenie tego typu zjawisk oraz ich negatywne skutki ekonomiczne i społe ~~: 7. Istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, niedołężnych, upośledzo~~ i ~orych, którzy nie są w stanie sami sobie poradzić. Oznacza to koniecz,,~ niesienia im pomocy przez państwo. ~: . $. Powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic doowYch i majątkowych, które osłabiają motywację ludzi o niskich docho_ oraz sprzyjają różnego typu konfliktom i protestom (np. strajkom). Wynika ~&d straty mogą przewyższać korzyści związane np. z silną motywacją ludzi a ', ~ł ~;i 3$$ Podstawy makroekonomii zmierzających do pewnej redystrybucji dochodów, wyrównywania warunków startu życiowego itp. Formułowane są też oczywiście argumenty przeciw ekonomicznej roG państwa. Wynikają one nie tyle z przekonania, że rynek jest doskonałym środkiem osiągania pewnych celów, ile raczej z przeświadczenia, że problemy (Ido. poty) powstające w związku z interwencjonizmem państwowym są większe niż problemy, które są rozwiązywane dzięki niemu. Wainiejsze argumenty przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce wiązane są m.in. z takimi czynnikami jak: - pojawianie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku regulacji państwowych, zwłaszcza wtedy, gdy te regulacje rzutują bezpośrednio lub pośrednio na ceny produktów i usług; - zniekształcone informacje - im większy zakres państwowych regulacji, tym bardziej zniekształcone, mniej obiektywne są informacje; - zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych - im większy rozrost biurokracji państwowej i zasięg ingerowania w gospodarkę, tym mniejsza elastyczność systemu; - wysokie koszty interwenejonizmu państwowego przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań; - osłabienie bodźców związanych z rynkiem; - niereprezentatywność państwa (rządu) - funkcjonariusze państwa mogą działać przede wszystkim w interesie własnym, a nie w interesie obywateli; - ograniczanie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy. 3. Ekonomiczne funkcje państwa Po przytoczeniu ważniejszych argumentów za i przeciw aktywnej roli państwa w gospodarce możemy omówić ekonomiczne funkeje państwa. Są to: (1) funkcja alokacyjna, (2) funkcja stabilizacyjna oraz (3) funkcja redystrybu· cyjna. Stopień akceptacji tych funkcji przez poszczególne kierunki teoretyczne jest bardzo zróżnicowany. Analizując je najwięcej miejsca poświęcimy pierwszej funkeji, przedstawiając przy okazji elementy teorii dobrobytu. Zanim przejdziemy do charakterystyki funkcji ekonomicznych, wspomnijmy o funkcji państwa polegającej na tworzeniu i zapewnianiu funkejonowania od' powiedniego ładu instytucjonalno-prawnego. Jest to ta specyficzna funkcJa państwa, którą trudno byłoby jednoznacznie sklasyfikować, gdyż ma ona istotne znaczenie z punktu widzenia wszystkich jego funkcji, w tym ekonomicznych. 3.1