Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

121 Cicerone (wł.) — przewodnik. 122 l’embarras du choix. (fr.) — kłopot z wyborem. 123 Przysłowie — spisał się jak Grabski w tańcu. Inna postać tego przysłowia: spisał się jak Zgrabski w tańcu. (Zgrabski od „zgrabny”). 124 Hommage ? la belle inconnue. (fr.) — hołd dla pięknej nieznajomej. 125 Konkieta (z fr.) — podbój (serca). 126 Le langage des fleurs (fr.) — mowa kwiatów. 127 Pepi — zdrobniałe imię księcia Józefa. 128 Rafaelowski — Rafael Santi (1483–1520), jeden z największych malarzy włoskich, słynął jako malarz pięknych obrazów Matki Boskiej. 129 Kamea (z fr) — drogi kamień z płasko w nim wyrzeźbioną głową (zwykle kobiety) w profilu. Używana jako ozdoba w broszce od czasów starożytnej Grecji. 130 Vous m’agacez! (fr.) — drażnisz mnie. 131 Bon (fr.) — dobrze. 132 Miecz Damoklesa — tu: niebezpieczeństwo grożące w każdej chwili. Zwrot zaczerpnięty z historii starożytnej, a dotyczący dworzanina władcy Syrakuz na Sycylii (IV w. p.n.e.). 133 ? plus forte raison (fr.) — tym bardziej. 134 Eh bien… ma ch?rie… de grâce (fr.) — ależ… moja droga… łaski. 135 Il lui faut du nouveau, n’en fut il plus au monde! (fr.) — jemu potrzeba czegoś nowego, choćby nawet nie było go na świecie. 136 Voil? (fr.) — tu: właśnie. 137 que c’est, 1’étoffe d’une grande beauté. (fr.) — jest to materiał na wielką piękność. 138 Dites–donc (fr.) — powiedzcież. 139 Connu! (fr.) — wiadome, znane. 140 Sabacz — miasto w okolicy Belgradu, w XVIII wieku twierdza turecka. W czasie wojny austriacko–tureckiej w roku 1783 książę Józef, jako adiutant cesarza Józefa II, ażeby zachęcić żołnierzy aa walki, zgłosił się do pierwszego szturmu; przedostawszy się ze swym oddziałem przez rów forteczny, został ciężko ranny i ledwo uratowany przez prostego szeregowca. 141 Kaniowska podróż — w Kaniowie nad Dnieprem w rowu 1787 król Stanisław August spotkał się z carycą Katarzyną II. 142 Podkomendny… — W kampanii 1792 roku książę Józef był dowódcą wojsk polskich, a Tadeusz Kościuszko jego podkomendnym, natomiast w powstaniu w roku 1731 Kościuszko był wodzem naczelnym, a książę Józef dowódcą jednego z odcinków obrony Warszawy w czasie oblężenia. 143 Najdowcipniejszy z ludzi XVIII wieku — Karol Józef książę de Ligne, ojciec ukazanego tu Ludwika de Ligne, dyplomapta i generał belgijski w służbie austriackiej, był sławnym pisarzem i jednym z najznakomitszych ludzi XVIII wieku. 144 un homme fini (fr.) — człowiek wykończony (zmarnowany). * Własne wyrazy z listu księcia de Ligne do księcia Józefa, który mieliśmy w ręku. Żonaty był z księżniczką Massalską. (Przypis autora.) 145 (wł.) — czasy minione. 146 cher Pepi (fr.) — drogi Pepi. 147 Pardieu! (fr.) — na Boga, dalibóg. 148 Sapristi (wł.) — do licha! 149 c’est pas ça (fr.) — to nie to. 150 Est modus in rebus! (łac.) — jest miara we wszystkim. Zdanie to zwykle jest rozumiane jako: na wszystko jest sposób. 151 Que diable (fr.) — cóż u diabła! 152 Wielki Fryderyk — Fryderyk II Wielki (1712–1786), król pruski, polityk bez skrupułów, twórca potęgi Prus. Był jednym z inicjatorów pierwszego rozbioru Polski, w roku 1772 zajął Pomorze i część Wielkopolski. 153 et les amis, des nos amis sont nos amis (fr.) — a przyjaciele naszych przyjaciół są naszymi przyjaciółmi. 154 Paladyn (z fr.) — znakomity rycerz. 155 Saperlotte (fr.) — do licha, psiakrew! 156 Chaperon (fr.) — kaptur, tu: dama—przyzwoitka. 157 Cela me va! (fr.) — to mi idzie, to mi na rękę. 158 lâchons le mot (fr.) — powiedzmy ten wyraz, nazwijmy po imieniu. 159 Troja — miasto na brzegu Azji Mniejszej, zdobyte i spalone przez Greków po dziesięciu latach oblężenia w XI wieku p.n.e. Ostatnie walki pod Troją opisał Homer w epopei pt. Iliada. 160 Il chasse de race (fr.) — ma zalety i wady swojej rasy (zwrot przysłowiowy często stosowany do psów myśliwskich). 161 Je… moi — por. przyp. 63. t. I. 162 Birbon lub birbant (z fr.) — hulaka, pijak. 163 Kontenans (z fr.) — postawa pewności siebie. 164 Instytutor (z fr.) — nauczyciel. 165 il faut en prendre son parti (fr.) — trzeba w tym mieć swój udział. 166 Iliński — Janusz Stanisław Iliński (1765–1792), generał inspektor kawalerii wojsk koronnych, zginął pod Markuszewem w ostatniej przed zawieszeniem broni potyczce z oddziałem rosyjskim; walczył on wtedy obok księcia Józefa na czele małego oddziału jazdy. 1 Mowa w dniu koronacji — Ignacy Krasicki wygłosił kazanie podczas koronacji króla Stanisława Augusia w dniu 25 listopada 1764 r. Był wtedy kanonikiem i kapelanem królewskim. 2 Od Kaniowa do Targowicy — por. przyp. 141, t. I; konfederacja targowicka została zawiązana w roku 1792 dla obalenia Konstytucji 3 Maja. Po przystąpieniu króla do Targowicy książę Józef Poniatowski zgłosił dymisją z wojska na znak protestu. 3 Legitymizm (z fr.) — zasada dziedziczenia tronu przez członków dynastii panującej; na tę zasadą powoływali się przeciwnicy rewolucji francuskiej i Napoleona, dążący do przywrócenia tronu obalonej przez rewolucję dynastii Burbonów. 4 Encyklopedyzm (z fr.) — poglądy rozpowszechniane przez Encyklopedię, wydaną we Francji w połowie XVIII wieku. Encyklopedia stanowiła jak gdyby podsumowanie całej ówczesnej wiedzy we wszystkich dziedzinach nauki i głosiła panowanie rozumu, a zwalczała Kościół katolicki i dawny ustrój monarchii feudalnej. 5 Wolter — Franciszek Maria Arouet (1694–1778), największy francuski pisarz i filozof wieku XVIII; wydawał swe dzieła pod pseudonimem: Voltaire. Zwalczał w nich Kościół katolicki w imię nie skrępowanego rozumu. 6 Staszic — Stanisław Staszic (1755–1826), postępowy działacz i pisarz polityczny. Po upadku niepodległości zajmował się głównie pracą naukową i prowadził badania geologiczne Karpat. Zasłużył się również jako organizator szkolnictwa i górnictwa w Polsce. 7 Dmochowski — Franciszek Ksawery Dmochowski (1762–1803), pisarz polityczny i poeta. W latach Sejmu Czteroletniego współpracował z Hugonem Koiłątajem, potem brał udział w powstaniu kościuszkowskim; w latach 1799–1801 pomagał Ignacemu Krasickiemu w wydawaniu jego dzieł. 8 Kołłąta j — Hugo Kołłątaj (1750–1812), filozof, postępowy pisarz i działacz polityczny, jeden z głównych twórców Konstytucji 3 Maja. 9 Foza (z fr.) — wzór, sposób. 10 More antiquo (łac.) — zwyczajem starodawnym. 11 ? la grecąue (fr.) — na sposób grecki. 12 Hora canonica (łac.) — stała godzina, w której zakonnicy odmawiają nakazane modlitwy; tu zastosowano to wyrażenie do stałej godziny obiadu. 13 Weredyk (z łac.) — człowiek mówiący prawdę bez ogródek. 14 Amfitrion — tu: gościnny gospodarz. Wyraz pochodzi z mitologii greckiej, gdzie jest imieniem własnym. 15 Submitować się (z łac.) — przedstawiać się. 16 Weneracja (z łac.) szacunek