Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Jednocześnie przezwycię- żanie owych trudności doprowadziło do stop- niowego doskonalenia techniki prowadzenia obserwacji i rozmowy psychologicznej. Poja- wiło się wiele wariantów zdobywania wiary- godnych informacji na podstawie danych ob- serwacyjnych i samoobserwacyjnych. Przy ich pomocy prowadzone są badania nad roz- wojem psychicznym dzieci, nad osobami z zaburzeniami zachowania, nad przydatno- ścią ludzi do pracy, nad różnicami indywidu- alnymi itd. Należy podkreślić, że klasyczna obserwa- cja psychologiczna zainspirowała rozwój skal szacunkowych, które umożliwiły kwantyfika- cję danych jakościowych zbieranych w trak- cie obserwacji i prowadzenia rozmowy psy- chologicznej. Dzięki temu badania prowa- dzone z wykorzystaniem tych - z charakteru jakościowych - metod mogły spełnić podsta- wowy warunek stawiany badaniom pretendu- jącym do tego, aby uznać je za badania nau- kowe per se, to jest warunek intersubie- ktywności ich rezultatów. Z kolei próby coraz większej obiektywiza- cji i standaryzacji rozmowy psychologicznej doprowadziły do wykształcenia się nowych metod badawczych, które zyskały dużą popu- larność w środowisku psychologów (zwłasz- cza zorientowanych na badania typu diagno- stycznego) - metod kwestionariuszowych. Testy inteligencji i zdolności mierzą sprawność intelektualną jednostki na pod- stawie efektywności wykonywania przez nią zadań umysłowych. Są narzędziami wystan- daryzowanymi i znormalizowanymi. Od te- stów inteligencji właśnie rozpoczęła się hi- storia psychometrii, a dokładniej od testu inteligencji skonstruowanego w 1905 roku przez psychologów francuskich Bineta i Si- mona. Kolejne przeróbki tego testu oraz - konkurencyjna względem nich - bateria te- stów opracowana przez Wechslera dopro- wadziły do powstania najpopularniejszych w świecie skal inteligencji - Stanfordzkiej Skali Bineta oraz Wechslerowskich skal in- teligencji, przeznaczonych do pomiaru po- ziomu i struktury inteligencji u małych dzie- ci, u dzieci i młodzieży oraz u osób do- rosłych. Dużą popularnością w świecie cie- szy się też Test Matryc Ravena, przeznaczo- ny do pomiaru inteligencji ogólnej. Testy inteligencji i uzdolnień nawiązują do psychometrycznych modeli inteligencji. Dokonywana za pomocą testów inteligencji i uzdolnień diagnoza ma charakter wyłącznie ilościowy i powinna być uzupełniana innymi danymi (przede wszystkim pozatestowymi - pochodzącymi z obserwacji, wywiadu, anali- zy wytworów i pomiarów aparaturowych), zwłaszcza jeśli ma być podstawą oddziaływań optymalizujących funkcjonowanie osoby ba- danej. Kwestionariusze osobowości traktowane są współcześnie jako podstawowe narzędzia (obok testów projekcyjnych i rozmowy kli- nicznej połączonej ze stosowaniem skal sza- cunkowych) do poznania osobowości czło- wieka - szczególnie takich zmiennych, jak: cechy osobowości, wartości, postawy, potrze- by, zainteresowania. Ich historia jest tylko nieco krótsza od historii testów inteligencji 1 520 METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH I DIAGNOSTYCZNYCH i uzdolnień. Kwestionariusze oparte są prze- de wszystkim na samoopisie dokonywanym przez osobę badaną i -jak już wspomniano - przypominają wywiad standaryzowany. Owa standaryzacja obejmuje nie tylko zamkniętą listę pytań, ale też zamkniętą listę propozycji odpowiedzi na poszczególne pytania (wśród nich znajdują się tak zwane odpowiedzi dia- gnostyczne, które wskazują na występowanie u osoby badanej danego konstruktu teore- tycznego; suma punktów uzyskanych przez osobę badaną w efekcie wskazania owych diagnostycznych odpowiedzi umożliwia ulo- kowanie wyniku tej osoby na kontinuum mie- rzonej cechy). Kwestionariusze są wykorzy- stywane nie tylko w badaniach diagnostycz- nych (a zwłaszcza klinicznych; tu szczególnie bywa wykorzystywany MMPI, bodajże naj- bardziej popularny w świecie kwestionariusz osobowości), ale także w badaniach nauko- wych (szczególnie rozpowszechnione w tego rodzaju badaniach są takie kwestionariu- sze, jak: 16 PF - Cattella, NEO-FFI - Costy i McCrae'a, ACL - Gougha, a w Polsce także PTS-Strelaua). Psychologowie zorientowani klinicznie i odwołujący się do teorii psychodynamicz- nych chętniej aniżeli po kwestionariusze się- gają w swoich badaniach po testy projekcyj- ne. Testy projekcyjne oparte są na pojęciu „projekcji", której nadany jest sens operacyj- ny obejmujący nadawanie obiektom świata zewnętrznego indywidualnych znaczeń wy- generowanych przez osobę poddaną bada- niu za pomocą takiego testu. Popularność zwłaszcza dwóch z nich dorównuje popular- ności najbardziej znanych kwestionariuszy; są to: Test Rorschacha i Test Apercepcji Te- matycznej