Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Mimo późnej pory nie byliśmy też zmęczeni, a więc nie zasnęliśmy i to nie był sen. Byliśmy trzeźwi, czujni, zdumieni i podnieceni, kiedy wspólnie obserwowaliśmy te obrazy i rozmawialiśmy o nich. 122 Oczywiście, halucynacje autoskopiczne, podobnie jak zjawisko oderwania się od ciała, związane są pod pewnymi względami z przeżyciami z pogranicza śmierci. Nawet jeśli jednak skupilibyśmy się na wszystkich punktach podobieństwa i całkowicie wykluczyli różnice, fakt, że te halucynacje istnieją, nie wytłumaczyłby nam występowania zjawiska oderwania się od ciała. Powód jest prosty: nie ma również wyjaśnienia halucynacji autoskopicznych. Różni neurologowie i psychiatrzy podawali wiele sprzecznych wyjaśnień, ale sprawa nadal jest dyskutowana i jak dotąd żadna teoria nie zwyciężyła. Dlatego też uważanie zjawiska oderwania się od ciała za halucynację autoskopiczną byłoby zastąpieniem jednej zagadki inną. Wreszcie jeszcze bardzo istotny punkt w dyskusji co do neurologicznego wyjaśnienia zjawisk z pogranicza śmierci. Kiedyś natrafiłem na przypadek, w którym pozostały szczątkowe zaburzenia neurologiczne spowodowane "śmiercią". Dolegliwość ta była drobna, polegała na częściowym porażeniu niewielkiej grupy mięśni z jednej strony ciała. Chociaż często zapytywałem moich rozmówców, czy nie mieli tego rodzaju pozostałości, znam tylko ten jeden przypadek neurologicznej dolegliwości w wyniku zetknięcia się ze śmiercią. Wyjasnienia psychologiczne Współczesna psychologia nie osiągnęła jeszcze tej dokładności i precyzji, jakie są udziałem innych nauk. Psychologowie nadal podzieleni są na zwalczające się szkoły i różnią się poglądami, metodami badawczymi oraz zasad- 123 niczą interpretacją istoty umysłu. I dlatego psychologiczne tłumaczenia doznali z pogranicza śmierci są odmienne w zależności od szkoły myślenia, do której należy osoba interpretująca. Zamiast rozważać wszelkie możliwe, przedstawię kilka, z którymi spotykałem się najczęściej podczas moich odczytów, i to, które moim zdaniem jest najbardziej interesujące. Poprzednio wspomnialem o dwóch najczęściej występujących typach wyjaśnień psychologicznych: o tych, które zakładają, że albo występuje świadome kłamstwo, albo podświadome upiększanie. Poniżej pragnę omówić dwa inne. # 1. Badania nad izolacją We wszystkich dyskusjach, jakie prowadziłem na temat moich badań, nikt nie tłumaczył zjawisk przeżywanych w stanach bliskich śmierci wnioskami wysnutymi z badań nad izolacją. Jednak w ramach tej właśnie, stosunkowo młodej i szybko rozwijającej się gałęzi, nauki o zachowaniu zostały zbadane i osiągnięte w warunkach laboratoryjnych zjawiska najbliższe doświadczeniom osób umierających. Badania nad izolacją polegają na tym, że poddaje się obserwacji naukowej umysł i ciało osoby, która zostaje odosobniona w taki czy inny sposób, na przykład nie ma żadnych kontaktów z innymi ludźmi albo wykonuje monotonną, ustawicznie powtarzającą się czynność przez dłuższy czas. Dane zostały zebrane w różnoraki sposób. Wiele informacji dostarczają zapiski doznań samotnych badaczy podbiegunowych albo rozbitków. W ostatnich dziesięcioleciach uczeni próbowali badać podobne zjawiska w warunkach laboratoryjnych. Znane jest dobrze doświadczenie, kiedy pewnego mężczyznę, który zgłosił się ochotniczo, zawieszono w zbiorniku z wodą o temperaturze ciała. Oczy mu 124 zawiązano, uszy zatkano, by miał wrażenie całkowitej ciemności i ciszy, ramiona umieszczono w rurach, wskutek czego został pozbawiony normalnych odczuć ruchowych i zmiany pozycji. W tych czy innych warunkach całkowitego odcięcia od świata zewnętrznego niektórzy ludzie doświadczali niezwykłych psychicznych przeżyć, z których wiele przypominało te, o jakich pisałem w rozdziale drugim. Pewna kobieta, która samotnie spędziła dłuższy czas w pobliżu Bieguna Północnego, miała panoramiczną wizję wydarzeń ze swego życia. Rozbitkowie, przez wiele tygodni dryfujący w małych łódeczkach po morzu, opisują swoje halucynacje, jak zostają uratowani, czasem przez nieziemskie istoty podobne do duchów albo zjaw. (To nieco przypomina świetliste istoty albo duchy zmarłych, które spotkało wielu moich rozmówców.) Inne zjawiska, podobne do tych z pogranicza śmierci, które występują w relacjach osób odizolowanych, są następujące: zaburzenia poczucia czasu, uczucie częściowego oderwania się od ciała, brak chęci powrotu do cywilizacji, poczucie, jedności" z wszechświatem. Poza tym wiele osób, które były zupełnie same z powodu rozbicia statku albo innego podobnego wydarzenia, powiada, że gdy po paru tygodniach absolutnego odizolowania wróciły do cywilizacji, skala ich wartości uległa głębokiej przemianie. Twierdziły one, że miały potem świadomość większego wewnętrznego bezpieczeństwa. Ta reintegracja osobowości wyraźnie przypomina uczucia, których doświadczyło wielu przywróconych życiu. Pewne aspekty procesu umierania są podobne do niektórych doznań podczas izolacji