Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Na przyk³ad, gdy ktoœ pyta: Co pan rozu-% mie przez termin biocenoza?, lub gdy ktoœ mówi: „Lub" jest spójnikiem; W tym zdaniu „Janek" jest podmiotem. ¯eby zrozumieæ, na czym polega funkcja metajêzykowa, trzeba przeprowadziæ rozró¿nienie miêdzy jêzykiem przedmiotowym (odnosi siê on do pozajêzyko-wej rzeczywistoœci, np. za pomoc¹ zdania Kot œpi twierdzê coœ o kocie) a metajêzykiem (który odnosi siê do samego jêzyka, a nie tego, co jest poza nim, np. za pomoc¹ zdania Kot jest rzeczownikiem nie mówiê nic o kocie, ale twierdzê coœ o pewnej czêœci sk³adowej systemu jêzykowego, o wyrazie kot). Funkcja poetycka (kreatywna) wynika ze zorientowania wypowiedzi na sam kszta³t komunikatu jêzykowego, na takie jego w³aœciwoœci, jak budowa tekstu, dobór s³ownictwa, sk³adnia zdañ, brzmienie wypowiedzi. Celem wypowiedzi zdominowanej przez funkcjê poetyck¹ jest kreacja dzie³a sztuki (tj. w³aœnie powstaj¹cej wypowiedzi) na drodze szczególnego przetworzenia jêzyka pozwalaj¹cego nazwaæ i wyraziæ to, co dot¹d by³o niewyra¿one. Funkcja poetycka, inaczej nazywana te¿ funkcj¹ estetyczn¹, widoczna jest wszêdzie tam, gdzie œrodki jêzykowe wykorzystuje siê w sposób odbiegaj¹cy od zwyk³ych standardowych u¿yæ. Dziêki temu w takich wypowiedziach ujawnia siê nowa, oryginalna wizja œwiata. Tê funkcjê widzimy zw³aszcza w tekstach literatury piêknej, szczególnie w poezji, ale te¿ w ¿artach s³ownych, zw³aszcza w tzw. grze s³ów, w warstwie s³ownictwa i frazeologii odmian œrodowiskowych jêzyka itp. 33 Jêzyk — narzêdzie cz³owieka Jêzyk w dzia³aniu U¿ycie jêzyka w pewnych sytuacjach ma na celu nie tylko przekazywanie informacji, wymianê myœli, wp³ywanie na odbiorcê lub ujawnianie uczuæ przez nadawcê. Jêzyk jest nam potrzebny do praktycznego dzia³ania, bezpoœredniego wp³ywania na rzeczywistoœæ i stwarzania nowych stanów rzeczy. Nie chodzi tu o zmienianie za pomoc¹ jêzyka œwiata materialnego, fizycznego, ale o tworzenie faktów w rzeczywistoœci spo³ecznej, np. zawieranie umów, stanowienie prawa, podejmowanie zobowi¹zañ, sk³adanie przysiêgi ma³¿eñskiej czy wojskowej, og³aszanie wyroku s¹dowego, sk³adanie deklaracji podatkowej. Wszystkie te dzia³ania odbywaj¹ siê z u¿yciem jêzyka — aby zaistnia³ dany fakt, trzeba wypowiedzieæ okreœlone s³owa, przysiêgi albo trzeba je udokumentowaæ na piœmie. WeŸmy jako przyk³ad akt chrztu w Koœciele rzymskokatolickim. Dope³nienie tego aktu, poza innymi koniecznymi warunkami, wymaga wypowiedzenia sakramentalnych s³ów: ...ja ciebie chrzczê w imiê Ojca i Syna, i Ducha Œwiêtego. Amen. Skutkiem tego aktu jest to, ¿e cz³owiek (zwykle dziecko) jest =" ochrzczony, otrzymuje imiê i staje siê cz³onkiem Koœcio³a. Chrzest g nie mo¿e siê odbyæ bez wypowiedzenia w³aœciwej formu³y s³ownej. j» -Widzimy wiêc, ¿e w takim przypadku samo mówienie jest dzia³a-2 niem — stwarza nowy stan rzeczy. Jj W takich i podobnych aktach mowy dochodzi do g³osu funk- 5 cja sprawcza (stanowi¹ca, wykonawcza) jêzyka. Ta funkcja ma sw¹ podstawê w przyjêtych w danej spo³ecznoœci konwencjach dotycz¹cych b¹dŸ dzia³ania prawa (wtedy pewne wypowiedzi zmieniaj¹ stan rzeczy na mocy prawa), b¹dŸ indywidualnych miêdzyludzkich stosunków (wtedy ich moc bierze siê z panuj¹cego obyczaju). W wypadku aktów sakramentalnych, jak np. chrzest, funkcja stanowi¹ca jêzyka jest oparta na kanonie wiary. Pewien zwi¹zek z funkcj¹ sprawcz¹ ma funkcja magiczna jêzyka. Odgrywa³a ona wa¿n¹ rolê w kulturach spo³eczeñstw stoj¹cych na ni¿szym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego. Podstaw¹ magii jêzykowej jest wiara, ¿e za pomoc¹ s³ów da siê bezpoœrednio zmieniæ rzeczywistoœæ materialn¹, fizyczn¹, np. sprowadziæ deszcz, uzdrowiæ chorego itp. Funkcja magiczna ujawnia siê m.in. w zaklêciach znanych choæby z bajek czy legend: Stoliczku, nakryj siê!; Sezamie, otwórz siê! Mówi¹cy uto¿samiaj¹ nazwê z rzecz¹ przez nie oznaczan¹, niektóre wyrazy maj¹ce moc magiczn¹ s¹ wiêc zakazane, ob³o¿one tabu jêzykowym. Œlady funkcji magicznej widaæ jeszcze dziœ w pewnych naszych zachowaniach, np. lêk przed nieuleczaln¹ chorob¹ sprawia, ¿e ludzie boj¹ siê nawet wymówiæ jej nazwê. 34 Funkcje jêzyka co ¦O v b co CU u co Funkcje wypowiedzi jêzykowych co u I i I