Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

W drugim, stanowią koncepcje realizacji pożądanych strategii polityki społecznej. Pierwsze próby studiów porównawczych polityki społecznej powstały w latach 60-ych. Klasyfikowano wówczas państwa w oparciu o kryterium ilościowe, tzn. badano jak duże środki były w nich przeznaczane na politykę społeczną, jak wysoki był w nich udział wydatków socjalnych w dochodzie narodowym. Na tej podstawie można było wyróżnić dwie grupy krajów: te, które wydają dużo na cele socjalne i te, które wydają mało. Kryterium ilościowe porównywania polityki społecznej poszczególnych krajów zostało wkrótce zastąpione kryteriami jakościowymi, takimi jak: • uwarunkowania dostępu do świadczeń i usług, • selektywność czy powszechność ochrony socjalnej, • jakość i poziom świadczeń i usług, • zakres i cele polityki rynku pracy, • rola władz publicznych w zaspokajaniu podstawowych potrzeb obywateli, • sposoby finansowania programów socjalnych6. Punktem wyjścia do przedstawienia podstawowej typologii modeli polityki społecznej są trzy główne orientacje ideologiczne, występujące w wysoko rozwiniętych państwach świata: liberalizm, socjalliberalizm i socjaldemokracja, które w różny sposób odnoszą się do polityki społecznej. • Liberałowie (określani jako skrajni liberałowie, neoliberałowie, neokonserwatyści) zakładają decydującą rolę wolnego rynku w procesie zaspokajania potrzeb ludzkich. Problemy społeczne wynikają z postaw jednostek, a głównym zadaniem polityki społecznej jest łagodzenie ubóstwa. Niektórzy skrajni liberałowie (praw naturalnych) całkowicie odrzucają jakąkolwiek ingerencję państwa w politykę 1 M. Ksif żopolski, Modele polityki spolecznej, Opracowania PBZ, Zeszyt nr 3, Warszawa 1999, s. 8. 560 561 EKONOMICZNE I SOCJALNE ASPEKTY POLITYKI POLITYKA SPOŁECZNA I KWESTIE SPOŁECZNE... podziału dóbr. Natomiast skrajni liberałowie empiryczni dopuszczają ograniczoną ingerencje państwa w sprawy socjalne, jeżeli jej celem będzie łagodzenie problemu ubóstwa. • Socjalliberałowie (określani tak w odróżnieniu od skrajnych liberałów) dopuszczają znaczną ingerencje państwa w sprawy socjalne, pod warunkiem, że nie naruszy ona podstawowych zasad gospodarki rynkowej (swobodnej gry sił ekonomicznych, wolności jednostki, własnos'ci prywatnej). Uważają, że wolny rynek nie jest doskonałym systemem produkcji i podziału, dlatego też ingerencja władz publicznych w funkcjonowanie gospodarki i podział wytworzonych przez nią dóbr i wykonanych usług jest społecznie uzasadniony. • Według socjaldemokratów problemy społeczne wynikają ze struktury danego społeczeństwa. Rozwiązanie tych problemów widzą w prowadzonej przez państwo polityce społecznej, której zadaniem byłoby zaspokojenie potrzeb jednostek na odpowiednim poziomie. W najczęściej przyjmowanej typologii modeli polityki społecznej, wyróżnia się trzy główne modele: • marginalny (liberalny), • motywacyjny (socjalna gospodarka rynkowa), wt • instytucjonalno-redystrybucyjny. Badane modele dotyczą rozwiniętych państw europejskich oraz anglosaskich krajów zamorskich (USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia) z rozwiniętą gospodarką rynkową, bowiem kraje Europy Wschodniej, przez kilka dziesięcioleci pozostawały poza zainteresowaniem badaczy. Liberałowie i neokonserwatyści opowiadają się za modelem liberalnym, zakładającym, że podstawowymi źródłami zaspokajania potrzeb obywateli są rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno ingerować tylko w ostateczności i tylko w stosunku do tych osób i grup. które nie są w stanie same zaspokoić własne potrzeby. Przyjmuje się, że większos'ć społeczeństwa jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby poprzez własne działanie przy pomocy rodziny lub organizacji charytatywnych. Państwowa polityka społeczna jest uważana za niepotrzebną i szkodliwą społecznie, ponieważ osłabia motywację do pracy czy indywidualną inicjatywę. Świadczenia socjalne w tym modelu mają charakter fakultatywny, czyli uznaniowy, zależny od sytuacji materialnej danej osoby. Socjalliberałowie akceptują model motywacyjny, dopuszczający większą ingerencję państwa niż w modelu marginalnym, ale pod warunkiem, że polityka społeczna nie zakłóci funkcjonowania gospodarki rynkowej i będzie sprzyjać rozwojowi gospodarczemu. Potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane w oparciu o kryterium stażu pracy, zasług i wydajno-ści, czyli prawo do pomocy i jej zakres zależą od statusu danej osoby na rynku pracy (im wyższe dochody tym wyższe s'wiadczenia). Świadczenia społeczne mają charakter ubezpieczeniowy, tzn. uzależniony od wysokości i okresu płaconej składki. Ubezpieczenia są obowiązkowe i powszechne. Niepracującym przyznaje się s'wiadczenia uznaniowe z pomocy społecznej. Socjaldemokraci są zwolennikami modelu instytucjonalno-redystrybucyjnego. w którym państwo nie ma wyznaczonych granic interwencji w sferę społeczną. W przeciwieństwie do modelu marginalnego, według socjaldemokratów to nie jednostka, lecz społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za sytuację materialną każdej jednostki, a nie onu sama. Ani rodzina, ani rynek prywatny nie są w stanie zaspokoić potrzeb na dostatec/.nym poziomie. Dlatego też w procesie zaspokajania potrzeb, mechanizmy rynkowe powinny być zastąpione przez państwo. Polityka społeczna powinna obejmować wszystkich oby wateli. Dostępność do s'wiadczeń i usług społecznych powinna być oparta na kryterium potrzeb, co oznacza, że każdy obywatel ma do nich prawo, niezależnie od osobistego wkładu. Najwięcej elementów marginalnego modelu polityki społecznej występuje w USA i Wielkiej Brytanii. Brytyjska polityka społeczna często jest określana również jako model liberalno-kolektywistyczny, bowiem zarówno bezpieczeństwo socjalne jak i dobrobyt obywateli mają zapewnić państwo i same jednostki. W większości krajów europejskich występują elementy wielu idealnych, teoretycznych modeli polityki społecznej. Zdecydowana przewaga rozwiązań zaczerpniętych z modelu motywacyjnego jest typowa dla Niemiec i Austrii. Natomiast najwięcej elementów modelu instytucjonamo-redystrybucyjnego wprowadzono w życie w krajach skandynawskich (Szwecja, Finlandia, Dania)