Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Natomiast twórczość ma- larzy prowincjonalnych, wśród których spotykamy także wielu prymitywnych, do- maga się stosowania odmiennych kryteriów oceny i często zindywidualizowanego ich traktowania. Sądzę również, że przy opisie i próbach datowania zabytków należy zachować ostrożność, ponieważ prowincjonalni malarze nie reagowali do- statecznie szybko na dokonujące się w malarstwie XVII-wiecznym przemiany stylu. Przykładem tak spowolnionych procesów może być twórczość malarzy pracują- cych w 1. połowie XVII wieku na zachodnich obrzeżach diecezji przemyskiej. W ikonach tworzonych w tym czasie przez malarzy skupionych prawdopodobnie w Muszynie pobrzmiewają jeszcze reminiscencje cech stylistycznych malarstwa 351 2. połowy XVI wieku#. Podobne pczywiązanie, czy wręcz naśladownictwo star- szych form dostrzegamy również w ikonach wykonanych przez malarzy-prymity- wów. Już tylko te przytoczone przykłady zróżnicowania stylu twórczości malarzy pracujących w XVII wieku nie tylko uzasadniają spojrzenie na to malarstwo w aspekcie jednej diecezji, lecz także skłaniają do podjęcia opracowań monogra- ficznych. Mówiąc o malarstwie ikonowym należy pokrótce wspomnieE o jego kondycji u progu XVII wieku. Okres przypadający na 2. połowę XVI wieku niewątpliwie może byE postrzegany jako schyłkowy w dziejach ukraińskiego malarstwa ikono- wego. W tym czasie w malacstwie zdaje się dominowaE nie pozbawiona cech manierycznych stylizacja. Przy tym dostrzegamy odchodzenie malarzy od właści- wej temu malarstwu umowności w kształtowaniu form w kierunku uproszczonego lub naiwnego naśladownictwa motywów pejzażowych. W tym okresie malarze poczynają przywiązywaE większą uwagę do dekoracyjnego wyposażenia ikon, któ- rych tła i obramienia często zdobią motywami ornamentacyjnymi. Należy przy tym zaznaczyE, że te nowe elementy dekoracyjne w ikonach wprost nawiązują do zachodniego repertuacu motywów ornamentu geometrycznego i roślinnegoz. Tym dokonującym się w malarstwie ikonowym 2. połowy XVI wieku prze- mianom towarzyszyło jednak stałe obniżanie się poziomu artystycznego, a pracu- jący w tym okresie malarze rzadko przekraczali próg przeciętnej poprawności warsztatowej. Na ten stan malarstwa zapewne miało wpływ duże zapotrzebowanie na pracę malarzy, zwłaszcza w świątyniach w nowo zakładanych wsiach, i nie- wątpliwie brak nadzoru nad ich działalnością hierarchii Kościoła prawosławnego. Ten brak opieki czy kontroli sprzyjał podejmowaniu zleceń na pracę przez mniej uzdolnionych malarzy, co w następstwie powodowało stałe obniżanie poziomu artystycznego malarstwa. Charakterystyczne dla malarstwa drugiej połowy i schyłku XVI wieku są iko- ny pochodzące na przykład z Bartnego3, Doliny4, Jabłonicy Ruskiej5, Wełykiegob Oparówki Polanys, Potylicza9, Sokołowej Wolilo, Świątkowej Wielkiejll lub z Wowczalz. Przytoczone przykłady zaświadczają o poziomie produkcji i pozwalają bez przesady powiedzieE o stagnacji malarstwa ikonowego u schyłku XVI wieku. Za- uważalny wówczas kryzys tego malarstwa zamykał długi okres w jego dziejach, który w odniesieniu do kultury zachodniej zwykliśmy określaE epoką średniowie- cza. 1.Uwidaczniaja się one najbardziej w wykorzystywaniu pczez malarzy starych wzorów ikonograficznych w stylizacji udrapowań szat. 2. Wzory występujących w ikonach motywów ornamentacyjnych zebrał Mychajto Dcahan. M. Drah an, Ukrajiriska dekoratywna rizba XVI-XVII st., Kyjiw 1970, s. 12 14-15 il. 1-3. 3. R. B i s k u p s k i, Wybrane warsztaty malarshva ikonowego szkoty halickiej XV i XVI wleku, , Folia Historiae Artium", t.18, Kraków 1982, s. 30-31, il. Sa-Sc; Mistnowi Deisis z Bartnego można także przypisać ikony pochodzace ze Szklar i Ruszelczyc. 4. Na przykład sygnowana przez malarza Dymitra w 1565 r. ikona Chrystusa Pantokratora. G. Ło- hwyn Ł. Milajewa W. SwienciEka, Ukrajinśkyj..., il. 105. 5. Ikona św. Mikołaja w Muzeum Historycznym w Sanoku, nr inw. 1374, 6. Ikona Ukrzyżowania z 1593 r.; G. Łohwyn, Ł. Milajewa, W. SwienciEka, Ukrajinśkyj..., il. 105. 7. R. B i s k u p s k i, Ikony ze zbiorriw Muzeum Historycznego w Sanoku Warszawa 1991, il. 53-54. 8. I. SwienciEkyj, Ikony hatyćkoi Ukrajiny XV-XVI wikiw, Lwiw 1929, tabl. l00b, il. 159. 9. Ibidem, tabl. 10. R. Biskupski, Wybrane warsztaty..., s. 38 il. 13. I I. R. B i s k u p s k i, MalarstwrJ ikonowe od XV do pierwszej polowy XVlll wieku na Łemkowszczyźnie, "Polska Sztuka Ludowa", R. 39, nr 3-4, Warszawa 1985, s. 161, il.14. 12. I. SwienciEkyj, Ikony halyćkoj..., 352 Nie wiemy jakie czynniki wyzwoliły ceakcję na ten stan stagnacji. Możemy jedynie przyjąć, że tak gruntowne przeobrażenia, jakie dokonały się w malarstwie u schyłku XVI i na początku XVII wieku, były wywołane wygasaniem twórczych możliwości tradycyjnych konwencji opcacowania form