Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Z punktu widzenia pojedynczego kraju wahania kursu jego waluty mogą znacznie utrudniać realizację wielu celów polityki ekonomicznej, gdyż fluktuacje te mogą być traktowane jako symptom słabości gospodarki i mogą np. zniechęcać do lokowania w tym kraju kapitału. Gdyby wahania te miały szerszy zasięg, mogłyby stanowić zagrożenie dla handlu międzynarodowego, ponieważ warunkiem jego funkcjonowania i trwałego rozwoju jest istnienie systemu możliwie stabilnych kursów. Bardzo poważne zagrożenia wiążą się także z funkcjonowaniem dochodowego mechanizmu wyrównawczego. Ścisłe powiązanie stanu bilansu płatniczego z poziomem aktywności gospodarczej, a to stanowi istotę tego mechanizmu, nie daje swobody kształtowania tej ostatniej zgodnie z preferencjami polityki ekonomicznej danego kraju. I tak kraj, w którym występuje deficyt bilansu płatniczego musi zaakceptować fakt, że przywrócenie równowagi zewnętrznej wymaga zmniejszenia poziomu dochodu, gdyż tylko w ten sposób można ograniczyć import. W sytuacji gdy Polityka dostosowawcza 335 w danym kraju panuje duże bezrobocie, przyzwolenie, w imię przywrócenia równowagi zewnętrznej, na funkcjonowanie takiego mechanizmu jest wyraźnie sprzeczne z jednym z podstawowych elementów warunkujących istnienie równowagi wewnętrznej: pełnym zatrudnieniem. Działanie dochodowego mechanizmu dostosowawczego stawia w trudnej sytuacji także kraj o nadwyżce bilansu płatniczego. W warunkach dochodowego mechanizmu dostosowawczego warunkiem przywrócenia równowagi jest wzrost importu możliwy z kolei jedynie przy wzroście dochodu. Jeżeli jednak w kraju tym wyczerpane zostały wolne moce wytwórcze (a więc panuje pełne zatrudnienie), ceną, jaką kraj ten będzie musiał zapłacić za przyzwolenie na ekspansję gospodarczą, będzie inflacja. A zatem i w tym przypadku zgoda na niczym nieskrępowane działanie mechanizmu dostosowawczego stawia pod znakiem zapytania możliwość zrealizowania jednego z podstawowych celów równowagi wewnętrznej, jakim jest utrzymanie stabilnych cen. Istotne zagrożenia wiążą się także z funkcjonowaniem monetarnego mechanizmu wyrównawczego. W warunkach kursów stałych istota tego mechanizmu — powiązanie wielkości emisji pieniądza ze stanem bilansu płatniczego, w znaczącym stopniu ogranicza możliwość wykorzystania polityki pieniężnej do realizacji innych celów społecznych i gospodarczych. Działający bez zakłóceń mechanizm polega na tym, że deficyt bilansu płatniczego i związany z tym spadek rezerw walutowych prowadzą do zmniejszenia podaży pieniądza, co z kolei, za pośrednictwem zmian cen oraz eksportu i importu, pozwala na przywrócenie równowagi. Z kolei pojawienie się nadwyżki bilansu płatniczego prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza, wzrostu cen i, w konsekwencji, także wyeliminowania nadwyżki. Działając w ten sposób, mechanizm monetarny pozwala na przywrócenie równowagi zewnętrznej danej gospodarki, ale jednocześnie pozbawia państwo możliwości użycia środków polityki monetarnej do innych celów. Jeżeli np. w interesie równowagi zewnętrznej będzie leżało zwiększenie zatrudnienia, a spadek rezerw walutowych będzie wymuszał spadek podaży pieniądza, to państwo nie będzie mogło zwiększyć poziomu aktywności gospodarczej przez ekspansywną politykę pieniężną, gdyż zmiany wielkości podaży pieniądza są podporządkowane regułom automatycznego mechanizmu dostosowawczego. Jeżeli z kolei interes równowagi wewnętrznej będzie wymagał zmniejszenia inflacji, a wzrost rezerw walutowych będzie wymuszał wzrost podaży pieniądza, to chociaż będzie to akurat zwiększać inflację, państwo wierne zasadzie nieingerencji w funkcjonowanie monetarnego mechanizmu dostosowawczego nie będzie mogło wykorzystać polityki pieniężnej do przywrócenia stabilnych cen. Automatyczny mechanizm monetarny działający w warunkach kursów płynnych daje państwu większą swobodę w korzystaniu ze środków polityki monetarnej dla celów związanych z równowagą zewnętrzną. Jednak i w tym przypadku ścisłe podporządkowanie się regułom mechanizmu dostosowawczego powoduje, że państwo traci kontrolę nad zmianami kursów. Powstaje zatem zagrożenie podobne do tego, 336 Międzynarodowe stosunki finansowe Rysunek 16.1. Narzędzia polityki dostosowawczej Narzędzia polityki dostosowawczej Polityka zmiany wydatków Poi tyka przesuwania wydatków Poi fisk tykć alnć i i Polityka pieniężna Polityka kursowa Polityka wybiórczego przesuwania wydatków Polityka podatkowa Polityka wydatków budżetowych Dewaluacja Rewaluacja Ograniczenia handlowe Ograniczenia dewizowe Ograniczenia przepływu kapitału które opisaliśmy już, mówiąc o konsekwencjach działania cenowego mechanizmu dostosowawczego w warunkach kursów płynnych. Przedstawione wyżej zagrożenia związane z automatycznym działaniem poszczególnych mechanizmów dostosowawczych sprawiają, że niezbędne jest uzupełnienie sformułowanego na wstępie tego podrozdziału celu polityki dostosowawczej. Możemy zatem powiedzieć, że celem polityki dostosowawczej jest przywrócenie równowagi bilansu płatniczego. Trzeba jednak dodać, że potrzeba jej prowadzenia jest niezbędna także w związku z koniecznością uniknięcia przedstawionych tu zagrożeń wiążących się z przywracaniem równowagi zewnętrznej przez automatycznie działające mechanizmy dostosowawcze. 16.2. Narzędzia polityki dostosowawczej Prowadząc politykę dostosowawczą, państwo ma do dyspozycji wiele narzędzi [25, s. 448-462; 64, s. 514-531; 108; 138, s. 160-225; 144, s. 459-493; 149]. Większość z nich może być stosowana również w celu osiągnięcia innych celów polityki ekonomicznej. Stąd też istota, jak również mechanizm ich działania, są już znane z podręczników makroekonomii bądź też z części III niniejszego podręcznika Polityka dostosowawcza 337 dostosowawczej \esUakie to, że mechanizmy uruchamiane dzięki ich stosowaniu są przedstawieniu jej głównych mechnizmów i ograniczeń koncentrować się będziemy na ukazaniu kwestii najważniejszych i charakterystycznych przede wszystkim dla polityki dostosowawczej. Narzędzia stojące do dyspozycji państwa chcącego prowadzić politykę dostosowawczą (por. rysunek 16