Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

354 § l kc). Należy zwrócić uwagę, że termin „powinien" jest wieloznaczny, a więc interpretator musi odwołać się do kontekstu w jakim to słowo zostało użyte, aby ustalić ptecyzyjnie jego znaczenie. 4.8. Niektóre sposoby wyrażania przepisów w tekście prawnym 99 Trzecią wykorzystywaną formą jest nakazowy sposób wyrażania obowiązku z wykorzystaniem zwrotów: „nakazuje się", „zakazuje się", „zabrania się". Obowiązek jest wówczas wyrażony bezpośrednio. Obowiązek można także wyrazić w formie rozkaźnikowej, tj. poprzez użycie trybu rozkazującego (np. „nie palić"), ale ta forma nie jest współcześnie wykorzystywana w tekstach prawnych. Jeśli prawodawca ustanowił uprzednio w określonej sferze nakazy albo zakazy określonego zachowania, a następnie chce w jakimś zakresie je uchylić to wówczas formułuje przepisy w formie zezwalającej (np. „zwalnia się od cła towary dopuszczone do czasowego przywozu..."),albo z wykorzystaniem zwrotów „może", „wolno" itp.(np. „Bank może przyjąć zlecenie udzielenia kredytu osobie trzeciej..."). Przepisy różnego rodzaju (np. definicyjne, derogacyjne, no-welizacyjne, itp.) często przybierają postać przepisów wyliczających, zwanych też enumeracyjnymi. Mogą mieć one charakter wyliczania wyczerpującego albo niewyczerpującego. Przyjmuje się, że brak jakichkolwiek dodatkowych informacji w przepisie przesądza o tym, że jest to wyliczenie wyczepujące. Jeśli tak nie jest, używa się stosownych zwrotów np. „w szczególności", „między innymi", „zwłaszcza". Na przykład art. 6 ust. l Ustawy o Policji zawiera wyliczenie wyczerpujące: „Terenowymi organami Policji są: 1) Komendanci wojewódzcy Policji, 2) Komendanci rejonowi Policji, 3) Komendanci Komisariatów Policji". Niekiedy w tekstach prawnych znajdujemy także mapy, tablice, wykresy albo rysunki. Jest to specjalny sposób wyrażania treści prawa. Prawodawca stosuje go wówczas, gdy uznaje, że taka forma będzie lepiej służyć osiąganiu odpowiedniego stanu jasności jednoznaczności i komunikatywności oraz zwięzłości aktu normatywnego. Często tablice, wykazy albo rysunki zamieszczane są w załącznikach do aktów normatywnych. 5. OBOWIĄZYWANIE PRAWA 5.1. Uwagi ogólne Złożony problem obowiązywania prawa jest jednym z centralnych zagadnień prawoznawstwa. Poświecono mu tomy rozważań, począwszy od uwikłanych w skąplikowane refleksje natury filozoficznej, aż po kwestie techniczne w dogmatyce prawniczej, takie jak np. stosowanie norm formalnie nie obowiązujących na zasadzie lex mitrior w prawie karnym. Obowiązywanie prawa oznacza, że adresaci norm w nim wyrażonych powinni zachować się w okolicznościach wskazanych w hipotezach zgodnie z dyspozycjami. W tym miejscu poruszymy to zagadnienie z jednego tylko punktu widzenia, w kontekście wyżej przeprowadzonej charakterystyki przepisów prawnych i aktów normatywnych. Ograniczymy się zatem do zreferowania przyjmowanych na ogół w praktyce prawniczej zasad, według których kwalifikuje się w praktyce normy (przepisy, akty normatywne) jako obowiązujące prawnie. Ogólniejsze zagadnienia związane ze sposobami uzasadnienia obowiązywania wszelkich norm (nie tylko prawnych, ale i np. moralnych, religijnych, obyczajowych) zostały przedstawione w rozdz. IV. Twierdzenia o obowiązywaniu norm jako norm prawnych w każdym wypadku muszą być twierdzeniami zrelatywizowany-mi do konkretnego systemu prawa. Dlatego też, dla praktyki prawniczej podstawowe znaczenie mają systemowe kryteria obowiązywania norm prawnych (szerzej ujmując: obowiązywanie norm ze względu na uzasadnienie tetyczne). Podkreślić należy, że dogmatyka prawa operuje pojęciem obowiązywania w sensie relatywnym, a nie absolutnym. Dla praktyki prawniczej nie jest bowiem najistotniejsze pytanie, czym różnią się wszelkie w ogóle normy obowiązujące od norm nieobowiązujących, lecz pytanie jakie normy obowiązują w danym systemie prawa. 5.1 Uwagi ogólne 101 Ogólnie można powiedzieć, że norma prawna jest obowiązująca, jeżeli: 1) została ustanowiona w odpowiedniej formie i trybie przez podmiot kompetentny do prawotwórstwa; 2) nie została formalnie uchylona (derogowana); 3) nie jest sprzeczna z żadną inną prawnie obowiązującą normą lub jeżeli jest sprzeczna, to nie straciła mocy obowiązującej na podstawie przyjętych reguł walidacyjnych; 4) została urzędowo ogłoszona; 5) ponadto obowiązującymi normami są uznane — według przyjętych reguł walidacyjnych — konsekwencje norm wyrażonych expressis ver-bis w przepisach aktów prawotwórczych. Reguły włączania (i wyłączania) norm do (i z) systemu prawa nazywa się regułami walidacyjnymi. W tym rozdziale omówiono tylko niektóre z nich, a mianowicie te, które odnoszą się do obowiązywania norm prawnych wyrażonych explicite w przepisach prawnych. W pozostałym zakresie problematyka włączania norm do systemu prawa omówiona jest w rozdz. III, który dotyczy m. in. zasad uznawania (albo nie) za obowiązujące w systemach prawa ustawowego norm zwyczajowych i precedensowych, oraz w rozdz. VII, który odnosi się m. in