Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Postępując właściwie, człowiek wyraża to, co rzeczywiste. W jego czynach manifestuje sig wówczas "6 Types ot Religious Experience: Christian and Non-christian. Chicago 1970 s.35. "ţ Por. M. H e i n r i c h s: Theologie catholique et pensee asiatique. Tournai 1965 s.55 nn. ::=ţ:ţĆRÓDt.A MORALNOŚCI W RELIGIACH NIECHRZEŚCI)AŃsKICH 75 - ţţczywistość ostateczna oraz kosmiczny i sakralny Porządek Świata."s ;ţ, Dobry, właściwy czyn jest środkiem realizowania ţutentycznej ludzkiej egzystencji. Człowiek jest kimś ţzeczywistym i prawdziwym, jeżeli ţstępuje zgodnie z ustalonym Porządkiem, objawiając w ten.sposób w sobie ostateczny Porządek rzeczy. Osoba ţţzeczywistnia się, kiedy jej czyny wyrażają prawdziwą naturę rzeczy. Kiedy zaś są sprzeczne z odwiecznym porządkiem, następuje wówczas duchowa śmierć człowie- 119 ka. Wyrazem woli integracji z kosmiczno-moralnym Porządkiem jest etyczny ideał szczerości, wierności danemu słowu oraz nienaruszalności umów. Wszelki ţQrządek zależy od szacunku dla danego słowa lub zawartej umowy. Irańska Awesta podkreśla sakralność i ţienaruszalność umów i przymierzy, które stanowią wyraz powszechnego, kosmicznego Porządku na płaszczyźnie &tosunków społecznych. Słowo wyrażające prawdę odpowiada stałemu Porządkowi świata. Irański bóg słońca M i t h r a uosabia kosmiczną regularność i rzetelność i jako taki jest bogiem traktatów i umów, czuwającym zarówno nad stałością Porządku powszechnego, jak i związaną z nim wiernością umowom. U starożytnych Rzymian umowy z innymi narodami nabierały charakteru "s Por. F. ). S t r e n g: Understanding Religious Man. Belmont (Califor- nia) 1969 s.68. 119 Tamże. s.69. I IIII I I I MORALNOŚĆ BUDDY)SKA A CMRZEŚCIjAŃSTWO sakralnego przez włączenie ich do kosmicznego, a tym samym sakralnego Porządku życia.'zo W zależności od pojęcia Kosmosu i poZytywnego bądź negatywnego stosunku do niego kształtUją się w religiach niechrześcijańskich dwa zasadnicze typy moral- ności. W przypadku pozytywnego nastawienia do Świata i przeżywania go jako kosmicznej Całości, jako samoistne- go Życia, kosmicznego Porządku i Harmonii doţhodzi do absolutyzacji Kosmosu, uznawanego za przejaw obecnoś- ci i działania sacrum. Włączenie się w życie KosmoSu oraz k o m u n i a z nim staje się tu wartością naczel- ną - summum bonum, co prowadzi w konsekvţrencji do moralności integracyjnej. Takim rozumieniem Kosmosu i moralności charakteryzują się szczególnie religie plemien- ne, w których pojęcie zbawienia nie wiąże siţ z żadną formą ucieczki poza rzeczywistość stworzoną, ale oznacza świadome i pełne uczestnictwo oraz związanie człowieka z Porządkiem kosmicznym.'2' Taka I-t-ţoralność charakteryzuje również tradycjg konfucjańską, gdzie paralelizm makro- i rnikrokosmiczny oraz oparte na nim moralne prawo natury są wyrazem afirmacji świata a także uznania harmonii i jedności człowieka z Porząd- kiem Kosmosu za dobro najwyższe. '2o Por. W. K r i s t e n s e n: The Meaning ol Religion. The Hague 1960 s.274 n. 'z' Por. V. M a c o n i: La recherche du salut dans les religio"s primiti- ves. [W]: Religions. Rome 1970 s.152n.; H. M a u r i e r: Lecture de la Declaration par un missionaire d'Atrique. (W]: Les relations de l'Eglise avec les religions non chretiennes. Paris 1966 s.133; ]. M. K i t a g a- w a: Primitive, Classical, and Modern Religions: A Perspective on Understanding the History ol Religions. [W]: The History ot Ąe/igions. Essays on the Problem of Understanding. Chicago-London 1967 s.48n. (ţ ŹRÓDtA MORALNOŚCI W RELIGIACH NIECHRZEŚCIJAŃSKICH 77 W religiach Dalekiego Wschodu natomiast przewa- ţa postawa negatywna wobec świata zjawisk oraz dążność, by sens ludzkiego istnienia wiązać z inną sferą izeczywistości. Wyraża się to w całkowitej negacji spostrzeganej bezpośrednio rzeczywistości, która zawsze rozumiana jest jako mniej lub bardziej iluzoryczna. To radykalne zaprzeczenie świata zjawisk wiąże się z afirmacją kryjącej się za nim prawdziwej i ostatecznej rZeczywistości - Totalności kosmicznej, określanej symbolicznie nazwami Brahman-atman, nirwana czy tao.Zbawienie polega na osiągnięciu rzeczywistości ostatecznej przez bezwzględną negację świata ţ)awiskowego. Religia jest formą uwolnienia, względnie u c i e c z k i od świata. Temu celowi ma służyć r5ównież moralność. , W hinduizmie, buddyzmie i dżinizmie przestrze- ganie prawa moralnego nie stanowi najwyższego celu życia. W klasycznym schemacie hinduskim, obejmującym gztery cele, ustawione hierarchicznie - rozkosz zmysłowa fkama), zdobywanie dóbr ziemskich (artha), przestrzeganie prawa moralnego (dharma) i osiągnięcie wyzwolenia (tnoksza) - prawo moralne (dharma) zajmuje trzecie miej- sţe i rozumiane jest jako konieczne przygotowanie do celu najwyższego, jakim jest wyzwolenie (moksza).'zz To ostatnie jest najwyższym celem również dla buddyzmu i diinizmu. W sensie negatywnym oznacza ono uwolnienie od wigzów ciała i cyklu narodzin (samsara) - koniecznej konsekwencji prawa karmy. 'ţ=1. M a s s o n: Valeurs religieuses de I'Hinduisme. [W]: Les relations de I'Eglise avec les religions non chretiennes. dz.cyt. s.l 61 n. 78 MORALN OŚE gUDDY)SKA A CHRZEŚCI)AŃsTW u ; R6DtA MORALNOŚCI W RELIGIACH NIECHRZEŚCI)AŃSKICH m;e ściśle ţa"'ţţţ ferę realizacji misLYţţ"ţţ ` zbawieniţţţzki ę ; zła wlązą slę w hmdz awiskowym; tad n g nego