Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Liczne obserwacje pozwoliły ustalić optymalną wilgotność względną w granicach 50-55% dla naszej strefy klimatycznej. 82 Znaczne odstępstwa od tych zaleceń mogą spowodować wiele niekorzystnych zmian. W pomieszczeniach o niskiej wilgotności względnej (poniżej 40%) pojawia się niebezpieczeństwo wysychania klejów, ich kruszenie, przesuszenie papieru. Już przy 63% wilgotności powietrza może nastąpić rozwój szkodliwych drobnoustrojów, a powyżej 75% — kleje tracą swe właściwości, bo stają się zbyt płynne. Z tych powodów biblioteki powinny być wyposażone w urządzenia do pomiaru wilgotności, np. w higrometry. Najlepsze byłoby zastosowanie urządzenia do ciągłego mierzenia wilgotności i temperatury zwanego termohigrografem. Automatycznie rejestruje on poziom wilgotności i temperatury, wykazując jego wahania w ciągu doby. Odczyty pomiarów należy prowadzić bardzo systematycznie, o stałej porze. Dane te są podstawą do opracowania długoterminowej charakterystyki klimatycznej pomieszczeń magazynowych. W lokalach nie posiadających klimatyzacji trzeba okresowo stosować nawilżacze powietrza. Wybór odpowiedniego sposobu oświetlenia pomieszczeń bibliotecznych decyduje o zabezpieczeniu zbiorów przed szkodliwym działaniem promieniowania oraz ułatwia pracę bibliotekarzom i użytkownikom. Chcąc wykorzystać światło dzienne trzeba pamiętać, że nie tylko bezpośrednie działanie promieni słonecznych (szczególnie promieni ultrafioletowych) powoduje żółknięcie papieru, płowienie farb, atramentów, barwionych grzbietów opraw, ale podobny, choć nieco wolniejszy skutek wywołuje światło słoneczne rozproszone. Z tych względów wszystkie okna w pomieszczeniach magazynowych i czytelniach powinny mieć orientację północną albo wschodnią. Skutecznie blokują dostęp promieni ultrafioletowych do zbiorów specjalne płyty i filtry umieszczane w oknach magazynów oraz innych pomieszczeń z dokumentami. Równie szkodliwe promieniowanie podczerwone, które jest nośnikiem energii cieplnej, można częściowo ograniczyć za pomocą żaluzji i zasłon zawieszonych w oknach. Najpewniejszym sposobem zabezpieczenia pomieszczeń przed nagrzaniem jest umieszczenie blokujących zasłon na zewnątrz budynku lub między szybą zewnętrzną a wewnętrzną. Stosowanie sztucznego oświetlenia wymaga spełnienia pewnych warunków. Przede wszystkim jego barwa musi być zbliżona do barwy ciepłobiałej. Ten problem nabiera szczególnej wagi w pomieszczeniach, w których przechowywane są kolorowe materiały ilustracyjne, jak fotografie czy ryciny. Natężenie oświetlenia w magazynach i pomieszczeniach z wolnym dostępem do półek powinno wynosić od 50 do 200 luksów. Wskazane byłoby również zainstalowane w pomieszczeniach magazynowych wyłączników czasowych. Oprawy oświetleniowe rozmieszczone w równych i niezbyt dużych odstępach pozwolą na osiągnięcie równomiernej jasności. Ponadto wykorzystanie światła odbitego, dzięki wmontowaniu lamp pod gzymsy oraz malowaniu sufitów pomieszczeń bibliotecznych mieszaniną bieli cynkowej i tytanowej, umożliwi wyeliminowanie ujemnego wpływu promieniowania ultrafioletowego. Nieprawidłowe usytuowanie źródła światła o zbyt dużym natężeniu przy zmiennej wilgotności względnej powietrza, może spowodować przesuszenie papieru, klejów lub przyspieszenie reakcji chemicznych, niszczących wewnętrzną budowę papieru, płótna, skóry i innych materiałów. Zastosowanie systemu nawiewnego połączonego z klimatyzacją daje najlepsze rezultaty przy ogrzewaniu pomieszczeń bibliotecznych. Najczęściej spotykane ogrze- 83 wanie centralne, zainstalowane w całym budynku, umożliwia kontrolowanie i regulowanie temperatury. Szczególną ostrożność trzeba zachować w jesieni, gdy rozpoczyna się sezon grzewczy, i na wiosnę, kiedy się kończy. Nie wolno dopuścić do gwałtownych różnic temperatur i wilgotności w pomieszczeniach, bo ma to bardzo niekorzystny wpływ na materiały delikatne i częściowo zniszczone, a dodatkowo sprzyja wzmożonemu rozwojowi drobnoustrojów. Istotne znaczenie dla przetrwania zasobów bibliotecznych ma zabezpieczenie ich przed wpływem czynników biologicznych. Nawet nieznaczne odstępstwo od optymalnych warunków przechowywania może spowodować niepożądane skutki w postaci obecności mikroflory, owadów czy gryzoni. Najczęściej spotykane mikroorganizmy atakujące papier i oprawy książek to grzyby, promieniowce i bakterie. Grzyby stanowią największą grupę drobnoustrojów groźnych dla zbiorów, a wśród nich dominują grzyby niedoskonałe (Fungi imperfecti) i workowce (Asco-mycetes), powszechnie zwane pleśniami. Trudność w ich zwalczaniu pojawia się już w momencie ustalenia warunków, w jakich się rozwijają, bowiem są to organizmy niezwykle łatwo przystosowujące się do otoczenia