Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

jej charakterem dzielnicy senioralnej, z tronem, który wnet stał się de facto elekcyjnym. Z innych postanowień zawartych w przywileju lutomyskim zasługuje na uwagę ten ustęp, który dotyczy dochodów i wydatków państwowych, czyli skarbowości państwowej w księstwie krakowskim i sandomierskim. Zastrzeżono tu wypłatę rycerstwu wedle dawnego zwyczaju należytosci za posługi wojenne, dodając ogólne oświadczenie, że dochody Wacława z obu księstw polskich będą przez niego zużytkowywane na potrzeby i wydatki niezbędne dla tychże księstw, czyli że nie będzie nimi mógł się posługiwać dla interesów czeskich. Istotnie niebezpieczeństwo takie zachodziło, skoro władca czeski obejmował rządy na ziemi polskiej, bo oczywiście zawsze Czechy i potrzeby czeskie musiały u niego pozostawać na pierwszym miejscu i mógł je zaspokajać z uszczerbkiem dla ziem polskich. Otóż tu zabezpieczono odrębność skarbowości obu ziem polskich od Królestwa Czeskiego, tak jak w ustępie dotyczącym obsady urzędów zabezpieczono ich odrębność administracyjną. Społeczeństwo ziemi krakowskiej i sandomierskiej, wysuwając te postulaty we własnym interesie, oddało równocześnie doniosłą przysługę interesowi publicznemu Polski, bo zapobiegało przekształceniu Małopolski w prowincję czeską, obstając przy jej samodzielności skarbowej i administracyjnej. W ten sposób przesądzony też został politycz- I 190 Dzieje wewnętrzne Polski XIII w. ny charakter tego połączenia Małopolski z Czechami: miała to być — na gruncie tych właśnie wymuszonych na Wacławie zobowiązań — czysta unia personalna; osoba wspólnego monarchy miała łączyć kraje polskie z Czechami jako jedyny węzeł, poza tym księstwa polskie zatrzymywały własny samoistny system zarządu i odrębną skarbowość. Trzecie z kolei zobowiązanie Wacława dotyczyło podatków i brzmiało w ten sposób, że nie będzie ściągał „novas et indebitas exacciones", nowych i nienależnych podatków. Określenie: „nowy podatek" nie wymaga wyjaśnień, ale niezupełnie ścisłe jest drugie określenie „nienależny podatek", „indebitas exacciones". Dla ówczesnych ludzi ten ogólnik nie zawierał żadnych wątpliwości i zupełnie im wystarczał jako gwarancja dokumentowa ze strony monarchy. Należy się więc obejrzeć w ówczesnych źródłach za wiarygodną interpretacją tego określenia. Dokumenty XIII w. pełne są bardzo ostrych, drastycznych nawet wyrazów na oznaczenie podatków, jak molestia, gravamen, iniuria, molestationes; często z dodatkiem iniusta lub indebita molestatio, gravatio, exactio itp. Otóż parę dokumentów z połowy XIII w. opisuje nam bliżej, jak rozróżniano debita i iusta exactio od iniusta i indebita. Przytoczę najwcześniejszy z nich z r. 1249 r., gdzie jeden z książąt śląskich takie przyjmuje zobowiązanie: „col-lectas sive exacciones generales sive speciales super homines et bona ecclesiastica non faciemus nisi iustas, que fuerint per episcopum et barones pro utilitate terre et necessitate approbate"4S, czyli przyrzekł, że nie nałoży żadnych podatków generalnych ani spe- 43 Urkunden zur Geschlchte des Bisthums Breslau im Mittelalter, wyd. G. A. S t e n z e 1, Breslau 1845, nr 8. Dzieje wewnętrzne Polski XIII w. 191 cjalnych na ludzi i dobra kościelne z wyjątkiem podatków sprawiedliwych, czyli tych, które zostaną uchwalone (aprobowane) przez biskupa i baronów dla pożytku kraju i w razie potrzeby. Zatem jest tu podana ścisła kwalifikacja podatku sprawiedliwego, jako obliczonego na pożytek i rzeczywistą potrzebę kraju (a nie samego księcia) i uchwalonego przez biskupa i baronów. Jest to zupełnie zgodne z owym ogólnym określeniem z cytowanego przywileju Laskonogiego z r. 1228 o „iura iusta et honesta secundum consilium episcopi et baronum", z którego wynikało, że to będzie sprawiedliwe i chwalebne, za czym się wypowie consilium biskupa i baronów. W szczególności sprawiedliwy był w opinii ówczesnej podatek nałożony za zgodą i radą baronów, niesprawiedliwy zaś — nałożony i ściągany arbitralnie przez księcia bez zgody i rady baronów