Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Chapin (1979), Field Work and Social Research, New York: Ayer, s. 37 (wyd. 1 — 1920). 42 Gordon W. Allport (1941), The Use of Personal Documents in Psychological Research, New York: Social Science Research Council. 339 najwcześniejszych wspomnień, i obejmująca większość jej przeżyć. Przykładem pełnej autobiografii jest spisana przez Hellen Keller historia jej życia jako osoby niewidomej i głuchoniemej. Drugim rodzajem autobiografii jest autobiografia tematyczna, w której autor koncentruje się na jakimś aspekcie swojego życia. Edwin Sutherland, na przykład, analizował tylko jeden aspekt życia profesjonalnego złodzieja: Zasadniczą część tej książki stanowi opis złodziejskiego fachu dokonany przez osobę, która przez ponad dwadzieścia lat uprawiała tę profesję. Opis ten uzyskano w następujący sposób: najpierw złodziej napisał około dwóch trzecich objętości, realizując tematy i odpowiadając na pytania, które zostały przeze mnie przygotowane; następnie spędziliśmy około dwunastu tygodni, dyskutując przez siedem godzin tygodniowo o tym, co napisał. Po każdej takiej konferencji zapisywałem dosłownie wszystko, co on powiedział w trakcie naszej rozmowy43. Trzecim rodzajem autobiografii jest autobiografia redagowana, będąca książkową wersją czyichś wspomnień. Badacz wybiera z niej opis tylko takich doświadczeń, które mają związek z jego problemem badawczym. Redagując materiał zebrany w autobiografii, badacz klasyfikuje i strukturalizuje to, co zostało napisane, aby materiał dobrze ilustrował przyjęte hipotezy badawcze. Pamiętniki. Pamiętnik to najbardziej bezpośrednia relacja z życia jego autora. Pisane w czasie, kiedy określone wydarzenia się działy, przekazują informacje o tym, co się wydarzyło, bez zniekształceń spowodowanych pamięcią. Ludzie piszący dzienniki nie obawiają się zazwyczaj reakcji opinii publicznej, dlatego piszą o wszystkim, co się zdarzyło i co ich zdaniem ma znaczenie. Pamiętniki (dzienniki) również można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej należą tzw. pamiętniki osobiste. Są to regularne zapiski subiektywnych odczuć i wrażeń, prowadzone przez dłuższy czas. Drugi rodzaj, wspomnienia, są raczej mniej osobiste i pisane są w stosunkowo krótkim czasie. Mają one charakter sprawozdania z indywidualnych przeżyć. I wreszcie trzeci rodzaj, terminarze, również mają charakter mało osobisty i zawierają zapis wydarzeń, spotkań, wizyt i innych sytuacji, które nastąpiły w określonym czasie. Terminarz nie zawiera zazwyczaj subiektywnej oceny sytuacji, w jakiej odbyło się wydarzenie. Niektórzy badacze w naukach społecznych uważają pamiętniki osobiste za użyteczne źródło danych, ponieważ zawierają one opis autentycznych wrażeń, i to zapisywanych w dłuższym okresie. Na przykład w biografii poety Dylana Thomasa znalazł się fragment jego pamiętników zawierający notatki na temat tworzonych utworów, uwagi na temat jego pozycji finansowej oraz komentarze dotyczące jego stosunków ze światem artystycznym44. Pamiętnik osobisty zawiera nie tylko chronologiczny opis wrażeń danej osoby zapisywanych przez dłuższy czas, ale również pozwala na porównywanie różnych okresów z życia jego autora i wychwytywanie ciągłości i zmian. Edwin H. Sutherland (1988), The Profesional Thief, Chicago: University of Chicago Press, s. v. Bill Read (1964), The Days ofDylan Thomas, New York: MacGraw-Hill. 340 Listy. Historycy i krytycy literaccy, odtwarzając życie jakiejś postaci historycznej czy literackiej, w dużej mierze korzystają z listów. Jedną z najwcześniejszych prób wykorzystania listów jako źródła danych w badaniach naukowych była praca Williama Thomasa i Floriana Znanieckiego nad polskimi chłopami, którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Autorzy zebrali listy przesyłane pomiędzy Polską aStanami Zjednoczonymi w latach 1901-1914 i potraktowali je jako źródło danych w badaniu problemu emigracji społeczności etnicznej. Listy te pozwoliły na zbadanie, między innymi, osobowości ich autorów oraz rodzaju związków, jakie były utrzymywane pomiędzy nimi a osobami, które zostały w starym kraju45. Miary nieinwazyjne wykorzystywane w analizie danych wtórnych ¦ Wskaźniki fizyczne. Znaki zużycia obiektu (miary erozji) lub rzeczy (materiały) pozostawione przez populację (miary przyrostu). ¦ Obserwacja prosta. Obserwacja prowadzona bez ingerowania w sytuacje obserwowanych osób. Do obserwacji prostej zalicza się obserwację wyglądu zewnętrznego ciała i znaków fizycznych, zachowań ekspresyjnych, zajmowanych pozycji fizycznych i obserwację zachowań językowych. ¦ Dokumenty archiwalne. Dane zebrane z takich źródeł jak dane aktuarial-ne, rejestry sądowe i dokumenty polityczne, dokumenty rządowe, medialne i dokumenty osobiste. ¦ Analiza treści Dane otrzymane ze źródeł archiwalnych, dokumentów i z mass mediów są często analizowane w sposób systematyczny przez badaczy. Listy, dzienniki, artykuły z gazet, zapisy spotkań i reportaże na żywo (jak w przypadku zimowej olimpiady z 1992 roku, o czym wspominaliśmy wyżej), filmy oraz widowiska radiowe i telewizyjne to źródła danych wykorzystywanych w analizie treści — metodzie analizowania danych, ale też metodzie ich zbierania. Zamiast bezpośredniego obserwowania zachowań ludzi lub zadawania im pytań dotyczących tych zachowań można wykorzystać kopie tego, co ludzie wytworzyli, i zadać pytania dotyczące tych zapisów. Podstawą wnioskowania jest treść przekazu. I tak na przykład John Naisbitt w swojej pracy Megatrendy analizował bieżące prądy w zakresie ekonomii, działań społecznych i polityki po to, aby na tej podstawie przewidywać przyszłe trendy i kierunki46. W swoim badaniu zastosował analizę treści do ponad 2 milionów artykułów o lokalnych wydarzeniach, opublikowanych w lokalnych gazetach w ca- 45 William I. Thomas, Florian Znaniecki (1976), Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1-5, tłum. Anna Bartkowicz, Maryla Metelska, Endla Oengo-Knoche, Irena Wyrzykowska, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. 46 John Naisbitt (1997), Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, tłum