Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Wbite a i R. Lipphta przeprowadzono wiele badań nad stylami kierowania stosowanymi przez dyrektorów szkół, nauczycieli i wychowawców, kierowników drużyn harcerskich, grup obozowych itp. Badania te wniosły pewne modyfikacje dz ich pierwotnej klasyfikacji. Styl autokratyczny i demokratyczny. W zasadzie utrzymano podział na styl autokratyczny, przy którym sprawowanie władzy i podejmowanie decyzji należy przede wszystkim do kierownika(nauczyciela), oraz styl demokratyczny, kiedy wymienione funkcje pełni zespół. Kierowanie autokratyczne bywa nazywane także dominacyjnym lub autorytarnym, skonceuowanymna przywódcy(nauczycielu)i opartym na środkach przymusu kierowanie zaś demokratyczne-kierowaniem integracyjnym, uczestniczącym, permisywnym(przyzwalającym), skoncentrowanym na grupie(klasie). Istnieją też style pośrednie, np.kierowanie perswazyjne albo kierzwanie skoncentrowane Pojęcie, stylu kierowania"zostało wprowadzone przez 8. 1.Wbite a i R. Lippirta w latach trzydziestych XX w.na podstawie badań eksperymentalnych w trzech grupach IO-letnich chłopców, z których każda była przez jakiś czas kierowana w sposób autokratyczny, demokratyczny i nieokreślony(styl wwzz-wire). Porównywano zachowanie się badanych w odniesieniu do różnych stylów kierowania oraz ich stosunek do wykonywanych zajęć i powierzanych im zadań(por. : Wbite, Lippitt, l 958). fśę We. na jednostce. Jakkolwiek w rzeczywistości nie ma prawdopodobnie w zakresie kierowania wychowawczego stylów całkowicie, czystych", to jednak trudno też mówić o stylu nieokreślonym(laissez-ńdre), ponieważ oznacza on brak jakiegokolwiek kierownictwa. W klasie-zarówno w szkołach tradycyjnych, jak i w nowoczesnych-styl ten występuje bardzo rzadko i oznacza nieumiejętność radzenia sobie z zespołem uczniowskim. Natomiast stosowanie pozostałych stylów kierowania klasą-autokratycznego i demokratycznego oraz ich form pośrednich-przynosi zróżnicowane efekty wychowawcze, zależnie od takich czynników jak wiek uczniów oraz rodzaj przedmiotu nauczania i zajęć na lekcji. Weryfikację znaczenia niektórych z tych czynników przeprowadził Andrzej Janowski(1970)na podstawie obserwacji pracy wychowawczej nauczycieli w warszawskich szkołach podstawowych. Zastosował on ścisłą kategoryzację zachowania się nauczycieli na lekcjach w rozmaitych sytuacjach wychowawczych i ujął style kierownicze na kontinuum pozwalającym wyodrębnić w tych stylach właściwości autokratyczne i demokratyczne. Tak więc, zdaniem autora, , nauczyciel kieruje tym bardziej demokratycznie, im częściej stosuje nagradzanie, odbiera opinie i normy nadawane przez klasę, pobudza do wyrażania opinii i norm, formułuje reguły i przepisy postępowania w sposób liberalny i zrelatywizowany, podejmuje razem z zespołem decyzje dotyczące przyszłych losów zespołu, okazuje życzliwość i stara się minimalizować napięcie i poczucie zagrożenia, oraz im bardziej stosuje kary, narzuca tylko własne opinie i normy, tłumi opinie i normy pojawiające się w zespole, posługuje się nakazami i zakazami, sam podejmuje decyzje co do przyszłych działań zespołu, wyraża wrogość, wzbudza napięcie i poczucie zagrożenia"(tamże, s.lO 3). Przy ocenie efektywności stylu kierowania klasą Janowski uwzględnił zarówno zachowanie się uczniów w sytuacjach zadaniowych-wykonywanie prostych zadań bez nadzoru, stopień twórczej modyfikacji przy wykonywaniu zadań dobrowolnych-jak też emocjonalne aspekty stosunku uczniów do nauczyciela, tj.podatność na wpływ wychowawczy nauczyciela. Jako wskaźniki efektywności przyjęto stopień zgodności norm i standardów zachowania oraz stopień nonkonformizmu wychowanków w ich postawach wobec nauczyciela. Zgodnie z postawionymi przez autora hipotezami okazało się, że efektywność stylu kierowania wychowawczego klasą zależy od wieku uczniów i od ich oczekiwań w odniesieniu do nauczycieli. Styl demokratyczny był bardziej skuteczny w klasach wyższych(kl.VII)niż w niższych(kl. V). Nla niższym poziomie nauczania wychowankowie częściej też uważali, że nauczyciel powinien ich mobilizować do działania we wszystkich ważniejszych sprawach. Na styl demokratyczny uczniowie reagowali zwiększoną wydajnością pracy spójnością działania i brakiem dystansu w kontaktach z nauczycielem. Tam, gdzie uczniowie oczekują kierowania autokratycznego, nie byłoby rzeczą celową rozpoczynać pracy z klasą od wprowadzenia układu stosunków demokratycznych. Demokratyzacja zespołu powinna, zdaniem Janowskiego dokonywać się stopniowo, etapami, począwszy od autokracji, życzliwej. 215. 216. poprzez formy pośrednie autokracji częściowej, z wprowadzeniem coraz tu nowych elementów stylu kierowania demokratycznego. Na przykład wychowawca stosuje rzadziej i w mniejszym zakresie kary, a częściej nagrody, przekazuje stopniowo uprawnienia kierownicze klasie lub zespołom uczniowskim wewnątrz klasy, dochodząc w końcu do etapu pełnego kierowania demokratycznego i do samorządności. Niektórzy badacze uważają jednak za niewystarczające wyróżnienie w procesie wychowania dwóch przeciwstawnych stylów: autokratycznego i demokratycznego. Zdaniem Krzysztofa Konarzewskiego(1991, t.1)oprócz stylu sprawowania władzy"trzeba uwzględnić wymiar stosunków interpersonalnych: nauczyciel-uczniowie, z biegunowymi nastawieniami: wrogość-życzliwość. Gdy skrzyżujemy oba te wymiary, otrzymamy cztery warianty klimatu klasy szkolnej: 1)klimat bezosobowego profesjonalizmu związany z podejściem autokratyczna-życzliwym(nauczyciel sam podejmuje decyzję z intencją działania na korzyść uczniak 2)klimat interpersonalnej zgody związanej z podejściem demokratyczna-życzliwym(nauczyciel raczej inicjuje dyskusję niż strukturuje aktywność uczniówk 3)klimat instytucjonalnego porządku związany z podejściem autokratyczna-wrogim(w centrum uwagi nauczyciela leży instytucja, a nie uczniowie): 4)klimat obojętnego leseferyzmu, w którym nauczyciel wycofuje się dla śiętego spokoju z podejmowania decyji. Zdaniem tego samego autora(Konarzewski, 1991, t. U)rola nauczyciela jest szczególnie trudna w aspekcie psychologicznym i społecznym. Jest ona niejasna, gdyż efekty pracy nauczyciela są mało widoczne, wewnętrznie niespójna ze względu na różnorodne oczekiwania wobec wychowawcy, obciążające psychicznie i-wobec feminizacji zawodu-wywołujące wiele sprzeczności z innymi jego rolami. Nauczyciele w zasadzie preferują demokratyczny styl kierowania i oddziaływania wychowawczego na uczniów, uznają jego wyższość, w praktyce jednak, w obawie przed naruszeniem porządku i ładu na lekcji, osłabieniem karności i dyscypliny, stosują styl autokratyczny