Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Byłoby to zarazem zachowanie podstawowych pozycji prywatnego kapitału krajowego. Na sesji KRN polemizował ze stanowiskiem PSL jeden z posłów: “W praktyce chodzi o to, że powyżej 100 robotników — to są przeważnie przedsiębiorstwa zagraniczne, których właścicielom chce się przyznać odszkodowanie. Do 100 robotników — to mają być przedsiębiorstwa krajowe, którym się nie przyznaje odszkodowania, ale przyznaje się zwrot przedsiębiorstw" u. Dla przeciwwagi PSL proponowało zaniechanie wypłaty odszkodowań właścicielom znacjonalizowanych przedsiębiorstw. Tymczasem było to niezbędne z punktu widzenia stosunków międzynarodowych. Nacjonalizacja bez odszkodowania mogłaby stanowić poważny argument wygrywany przeciwko naszemu krajowi w Anglii, we Francji, w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach posiadających kapitały w Polsce; utrudniałaby też rozwój stosunków handlowych z tymi krajami. Równocześnie ustawa zabezpieczała interesy Polski, gdyż wysokość odszkodowania miała uwzględnić stopień zniszczeń wojennych. Pamiętać przy tym należy, że wiele największych oraz najważniejszych przedsiębiorstw należało do kapitału niemieckiego, któremu odszkodowań nie przyznano. Przyjęcie ustawy o nacjonalizacji przemysłu oraz uchwalonej w tym samym czasie ustawy o popieraniu inicjatywy prywatnej (która określała warunki i formy działania przedsiębiorstw prywatnych) stworzyło warunki do uporządkowania stosunków własnościowych w przemyśle. 51 Wg J. W. Gołębiowskiego: Walka PPR s. 324. 478 CzęSć siódma W ciągu kilku następnych miesięcy niektóre zakłady zwrócono dotychczasowym właścicielom. Przedsiębiorstwa pozostające w rękach państwa nie zmieniały formy administracji, jednakże państwo uzyskało już pełne prawo dysponowania nimi. Pozostawała sprawa odszkodowań. Ministerstwo przemysłu podjęło badania w celu ustalenia faktycznych właścicieli szeregu przedsiębiorstw, gdyż od tego zależała wypłata. Badania pozwoliły ustalić, iż niektóre przedsiębiorstwa formalnie polskie lub należące do obywateli państw koalicji antyhitlerowskiej w istocie stanowiły własność kapitału niemieckiego; zaoszczędziło to państwu znacznych sum-Wypłatę przyznanych odszkodowań rozciągnięto na dłuższy czas; regulowano je na podstawie umów zawieranych w różnych latach z poszczególnymi zainteresowanymi państwami. Przejęcie na własność państwa podstawowych działów gospodarki pozwoliło rozpocząć prace nad przygotowaniem planów gospodarczych. Już w 1945 r. opracowywano plany odcinkowe, obejmujące wybrane gałęzie gospodarki (najważniejszy był plan wydobycia węgla opracowany w kwietniu), l stycznia 1946 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów (w skład jego wchodzili — poza premierem — ministrowie resortów gospodarczych) uchwalił plan obejmujący większość gałęzi przemysłu w 1946 r. Na jesieni 1945 r. powołano Centralny Urząd Planowania (CUP) pod kierownictwem Czesława Bobrowskiego. CUP opracował plan inwestycyjny obejmujący trzy ostatnie kwartały 1946 r. Już w tym roku wartość produkcji przemysłowej osiągnęła 74% poziomu z 1938 r. Doświadczenia zebrane przy opracowywaniu i wykonaniu wymienionych planów stanowiły podstawę do przygotowania planu trzyletniego. 47.5. POŁOŻENIE LUDNOŚCI Po przejściowych trudnościach aprowizacyjnych, które wystąpiły na wiosnę 1945 r., dzięki zorganizowaniu systemu aprowizacji kartkowej oraz dostawom żywnościowym z ZSRR zaopatrzenie ludności w żywność nieco się poprawiło. Wyrazem tego był znaczny spadek wolnorynkowych cen żywności w lecie 1945 r. Znacznie gorzej przedstawiało się zaopatrzenie w artykuły przemysłowe. Wprawdzie nastąpił wzrost produkcji, jednakże nie mogła ona zaspokoić istniejącego popytu. Potrzeby ludności wyniszczonej latami wojny były olbrzymie. Wobec daleko idącego zmniejszenia obciążenia finansowego wsi oraz wzrostu cen produktów rolnych ludność wiejska w okolicach mało zniszczonych rozporządzała stosunkowo dużą siłą nabywczą. Z tego powodu oraz z powodu trudności w przewozie towarów występowały duże różnice cen między różnymi regionami kraju. Rażącym przykładem może być cena wolnorynkowa węgla, która w grudniu 1945 r. wynosiła w Katowicach 2,30 zł za 10 kg, w Rzeszowie 20 zł, a w Warszawie 70 zł. Wobec niedostatku arty- Polska Ludowa 479 kułów przemysłowych, trudnych do nabycia zwłaszcza na wsi, państwo — jak już wspominaliśmy — zorganizowało różne formy zaopatrzenia ludności wiejskiej po cenach państwowych, wiążąc je z wykonywaniem planu świadczeń rzeczowych. Zaspokajało to jednakże tylko część potrzeb. Przy znacznych różnicach i kłopotach z transportem pozostawało duże pole do działania dla handlu prywatnego o charakterze spekulacyjnym. Handlarze doświadczeni w okupacyjnych kombinacjach wykorzystywali istniejące trudności. Chłopi mogli się zaopatrywać w artykuły przemysłowe w prywatnych sklepach, ale po wysokich cenach. Po wysokich cenach sprzedawali również prywatni kupcy artykuły żywnościowe w miastach