Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

8.1960: „W tekście nic nie zmieniam", a 18.9.1960: „W przedmowie chciałbym wskazać na różnicą oceny «Woli mocy» w związku z moją uwagą o mojej czasowej współpracy przy hist.--kryt. wydaniu dzieł zebranych. Od strony manuskryptów wszystko wygląda inaczej". O dystansowaniu się wobec Nietzschego zob. N II, 17 nn, 143 i 212 (Machiavelli), 299 n (hodowla rasy), 192 n (płowa bestia). - W tej kwestii zob. też Erie Bolle: Die Kunst der Differenz, Amsterdam 1988, 100 nn; moja teza, że nie można pojmować Celana od strony Nietzschego, zostaje odrzucona na gruncie (jednostronnego) zorientowania na francuską interpretację Nietzschego. - Na temat dyskusji o nihilizmie zob. mój artykuł Hegel und die Anfange der Nihilismus-Diskussion, w: Der Nihilismus ais Phanomen der Geistesgeschichte in der wissenschaftlichen Diskus-sion unseres Jahrhunderts, hrsg. von D. Arendt, Darmstadt 1974, 307 nn. Zob. także Hans Jiirgen-Gawoll: Nihilismus und Metaphysik. Entwicklungsgeschichtliche Untersuchung vom deutschen Idea-lismus bis zu Heidegger, Stuttgart 1989. 67 W. kwestii szczegółów zob. moją rozprawę Heidegger und die politische Philosophie w tomie 1 Die philosophische Aktualitat Heideggers (zob. przyp. 59). Zob. także mój przyczynek ,^raktische Philosophie" ais Antwort an Heidegger, w: Martin Heidegger und das Dritte Reich, hrsg. von B. Martin, Darmstadt 1989, 62 nn; także Heidegger und die praktische Philosophie, hrsg. von A. Geth-mann-Siefert und O. Poggeler, Frankfurt a. M. 1988. O dystansowaniu się Hegla do nauki o cnotach zob. O. Poggeler: Etudes hege-liennes, Paris 1988, 140 nn. Zob. też powyżej 322 i przyp. 13. 68 W kwestii szczegółów zob. moją rozprawę Scheler und die heutigen anthropologischen Ansdtze zur Metaphysik, „Heidelberger Jahrbiicher" XXXIII (1989), 175 nn. 69 Zob. Martin Heidegger: Zur Bestimmung der Philosophie, Frankfurt a. M. 1987, 65; o van Goghu zob. przyp. 80. - W tej kwestii zob. relację Seinosuke Yuasa z wykładu Einfuhrung in das aka-demische Studium z semestru letniego 1929 w: Japan und Heidegger, hrsg. von Hartmut Buchner, Sigmaringen 1989, 109 nn. 70 Gdy w roku 1931 Heidegger odrzucił też średniowieczną interpretację ousia Arystotelesa, to jednak zachował w sposób polemiczny w tezie o ontoteologicznym ukonstytuowaniu już nawet me- 508 tafizyki Arystotelesa średniowieczną naukę o analogii; zob. Pierre Aubenąue: Sur la naissance de la doctrine pseudo-aristotelicienne de l'analogie de 1 'etre, „Les etudes philosophiąues" 1989, 291 nn. W kwestii ostatecznego rozejścia się dróg Husserla, Beckera i Heideggera w kontekście problemu modalności zob. mój wykład Die Krise des phanomenologischen Philosophiebegriffs (zob. przyp. 15). Becker dokładniej ujął problematykę modalności (zob. przyp. 36); zob. też jego artykuł Zur Rekonstruktion des „Kyrieuon Logos" des Diodoros Kronos. Mit besonderer Rucksicht auf die Arbeiten von A. N. Prior, w: Erkenntnis und Yerantwortung (Festschrift fur Theodor Litt), hrsg. von J. Derbolav und F. Nicolin, Dusseldorf 1960, 250 nn. 71 Zob. Martin Heidegger: Aristoteles, Metaphysik 0 1-3, Frankfurt a. M. 1981, 82 n; Vom Wesen der Wahrheit. Zu Platons Hóhlen-gleichnis und Thedtet, Frankfurt a. M. 1988, 84 nn, 209. Zob. ponadto Das Mą/3 des Yerborgenen (zob. przyp. 3), 38. Jak notuje w swoim dzienniku prorektor Sauer, Walter Eucken skarżył się już w maju 1933, że Heidegger chce „kierować zupełnie sam na zasadzie systemu przywództwa". „Najwyraźniej uważa się on za urodzonego filozofa i duchowego przywódcę nowego ruchu, za jedynego wielkiego myśliciela od czasów Heraklita". Zob. Hugo Ott (zob. przyp. 3), 164 n. Zdaniem Hermanna Mórchena w Sylwestra 1931 Heidegger uznał narodowy socjalizm za „gruby klin" na „gruby kloc" groźby dyktatury komunistycznej: Adorno und Heidegger, Stuttgart 1981, 257. O reakcji Heideggera na tak zwaną „Friedens-rede" Hitlera zob. Guido Schneeberger: Nachlese zu Heidegger, Bern 1962, 42. 72 Zob. Martin Heidegger: Hólderlins Hymnen „ Germanien " und „DerRhein", Frankfurt a. M. 1980, 122, 55, 133 n, 220. W kwestii „wewnętrznej wielkości" zob. już wykład z semestru zimowego 1929/30: Podstawowe pojęcia metafizyki, 244. O dyskusji z WM 182 n por. jeszcze trzecią wersję, przekazaną mi (list z 14.6.1986) przez Waltera Bróckera, który słuchał wykładu: „Heidegger nie powiedział «NS» ani «tego ruchu (dieser Bewegung)», lecz «ru-chu (der Bewegung)». A przez «die Bewegung» naziści, i tylko oni, rozumieli NS. Dlatego nie zapomniałem tego «d e r» Heideggera". 73 Zob. Silvio Vietta: Heideggers Kritik am Nationalsozialismus und an der Technik, Tiibingen 1989, 46 n; tamże 32 krytyka z roku 1938 mowy rektorskiej. Materiały Heideggera do zespołu roboczego w kwestii zagrożeń nauki opublikował H. Tietjen w tomie 1 z seminarium Fundacji Humboldta Die philosophische Aktualitat Hei- . deggers (zob