Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

W szkołach wyższych wykładom z zakresu wiedzy społeczno-politycznej poświęcano ponad dziesiątą część ogółu zajęć studentów bez względu na typ uczelni i kierunek studiów (w zakres tego bloku programowego wchodziły następujące dyscypliny: historia KPZR, filozofa marksistowska, ekonomia polityczna socjalizmu i tzw. "naukowy komunizm"). Pomimo iż ów blok przedmiotowy kończył się egzaminami, to jednak wskutek naturalnego cynizmu tego rodzaju "nauki", jak również wskutek ignorancji wykładowców tych przedmiotów, zdecydowana większość studentów podchodziła do nich bez wiary w przekazywane im treści i traktowała je z ledwo skrywaną nonszalancją. W 1956 r. wiele zamieszania w umysłach uczniów ostatniej klasy szkół średnich, a zwłaszcza nauczycieli historii ZSRR (historii KPZR), spowodowała decyzja władz oświatowych zakazująca egzaminu końcowego z tego przedmiotu po wy- stąpieniu Chruszczowa na XX Zjeździe partii, które zdeaktualizowało dotychczasową wykładnię tej dziedziny wiedzy. W ogóle generacja radzieckich nauczycieli i wykładowców przedmiotów humanistycznych, zwłaszcza historii, której przyszło pracować w szkołach i uczelniach w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, przeżywała nieustanne rozterki 248 z powodu braku pewności, czy to, co jest aktualne dzisiaj, będzie obowiązywało również jutro? Jednym z bardziej pozytywnych aspektów szkolnictwa w ZSRR był szeroko roz- budowany system stypendialny. Poza nielicznymi wyjątkami, które dotyczyły młodzieży z rodzin zamożniejszych, w zasadzie wszyscy studenci mogli otrzymać stypendium. Stypendia nie były wysokie, ale mogły być różnicowane w zależności od wyników w nauce - słabe oceny groziły utratą stypendium. Po ukończeniu studiów każdego absolwenta obowiązywał kilkuletni "staż zawodowy" w miejscu i zakładzie pracy, gdzie go skierowano zgodnie z "potrzebami narodu radzieckiego". Tylko najlepsi absolwenci, a także ci, którzy posiadali wpływowych rodziców, mogli sami sobie wybierać miejsce i rodzaj pracy. Być może jedyną cechą środowiska młodzieży akademickiej w ZSRR, przynajmniej do końca lat sześć- dziesiątych, która odróżniała go pozytywnie od Zachodu był fakt, że ominęła go fala narkomanii, chociaż i to nie jest takie pewne. Wszelako brak łatwego dostępu do narkotyków studenci radzieccy rekompensowali sobie innym rodzajem "odurzenia", bardziej szkodliwym z punktu widzenia władz - słuchaniem, tam gdzie to było możliwe, zagranicznych audycji radiowych (według nieoficjalnych danych, ponad 1/3 studentów Uniwersytetu im. M. Kapsukasa w Wilnie notorycznie słuchała zachodnich radiostacji). Możliwość słuchania radiostacji zachodnich dawała tym młodym ludziom poczucie nonkonformizmu i rozszerzała ich horyzonty myślowe dostarczając tym samym podobnych, ale tańszych wrażeń niż trans narkotyczny. Kiedy w latach sześćdziesiątych przez środowiska młodzieży akademickiej na Zachodzie przetoczyła się fala niepokojów, również w ZSRR, aczkolwiek z pewnym opóźnieniem, wystąpiło podobne zjawisko, chociaż o mniejszym natężeniu i w dużo łagodniejszej formie. 8. Nauka i kultura W nauce najlepsze rezultaty osiągnął ZSRR w dziedzinie badań kosmicznych i atomo- wych związanych przede wszystkim z zainicjowanym przed kilku laty przez Moskwę wyścigiem zbrojeń. Ogromnymi nakładami środków rozwijano nowoczesną technikę rakieto- wą, badania nad fizyką jądrową i techniką atomową. Energię atomową starano się również wykorzystywać w gospodarce cywilnej. Jeszcze w 1954 r. w Obnińsku w obwodzie kałuskim uruchomiono pierwszą w świecie przemysłową elektrownię atomową. Pragnąc zamanife- stować przed światem swoje możliwości w innych dziedzinach, w latach 1956-1957 podjęto spektakularne badania naukowe na Biegunie Północnym i na Antarktydzie, gdzie zain- stalowano dwie stacje badawcze "Wostok" i "Sowietskaja". W samym ZSRR otwierano jeden po drugim nowe instytuty i ośrodki badawcze: Instytut Badań Jądrowych w Dubnej pod Moskwą (1961), w którym podjęli pracę poza uczonymi radzieckimi naukowcy z państw "wspólnoty socjalistycznej", tym w z Polski, Instytut Fizyki Ziemi i Atmosfery, Instytut Radio- i Fizyko-Chemicznej Biologii, Akademię Architektury i Budownictwa, Instytut Sinologii i inne. Ważnym przedsięwzięciem związanym z imieniem Chruszczowa stało się powołanie Syberyjskiego Oddziału Akademii Nauk ZSRR i budowa największegó ośrodka naukowego niedaleko Nowosybirska - Akadiemgorodka. Wkrótce zaczęło tu funkcjonować ponad dziesięć dużych instytutów powołanych do rozwiązywania nie tylko regionalnych problemów Syberii i Dalekiego Wschodu, lecz również do prowadzenia badań podstawowych w dziedzinie nauk przyrodniczych i ekonomiki. W latach 1956-1957 zaczęło się też ukazywać wiele nowych pism popularnonaukowych i naukowych, także z zakresu historii: "Istorija 249 SSSR", "Woprosy Istorii KPSS", "Nowaja i Nowiejszaja istorija". W pismach tych zaczęły się pojawiać publikacje poruszające tematy traktowane dotąd jako zakazane. Przywrócono wydawanie roczników gospodarczych ("Narodnoje choziajstwo SSSR") i branżowych roczników statystycznvch. Przystąpiono do prac nad 55-tomowym wydaniem Dziel wszystkich Lenina oraz wielotomowych wydawnictw encyklopedycznych: Wsiemirnaja istorija, Istoriezes- kaja encyklopedija, Wsieobszczaja istorija iskusstw. W latach 1958-1960 rozszerzały się, aczkolwiek bardzo powoli, kontakty między- narodowe nauki radzieckiej. Z dużymi oporami rozwijała się zakazana dotąd socjologia. Po Międzynarodowej Naradzie Socjologów, w której w niewielkiej liczbie wzięli również udział radzieccy uczeni, w ZSRR powołano Radzieckie Stowarzyszenie Socjologiczne. Nadal jednak utrzymywało się poważne zacofanie w radzieckiej biologii i w naukach rolniczych. Chrusz- czow znajdował się pod silnym wpływem Łysenki i popierał go przy każdej okazji. Kiedy w 1959 r. Chruszczow odwiedził Syberyjski Oddział AN ZSRR i dowiedział się, że dyrektorem Instytutu Cytologii i Genetyki jest przeciwnik Łysenki - profesor Mikołaj Dubinin, zażądał jego natychmiastowego odwołania. Wcześniej, bo w 1958 r