Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Wielka Brytania nie została wyeliminowana z wojny i mogła odbudować swe siły. Zdobyto Ukrainę, ale Rosjanie nie zostali pokonani i mimo ogromnych strat udowodnili, że są jeszcze w stanie postawić pod broń nowe armie i produko- wać taki sprzęt, jak czołg T-34, który zaskoczył Niemców. Nadzieje Hitlera odżyły jednak po japońskim ataku na Pearl Harbor i wybuchu wojny na Pacyfiku, a jego przekonanie, że Opatrzność nad nim czuwa, wzmocnione zostało sukcesem przy opanowywaniu kryzysu na wscho- 214 dzie. Nie mając zamiaru okiełznać swych ambicji lub przeanalizować możliwo- ści zawieszenia broni z Rosją, powiększył jeszcze ryzyko, wypowiadając wojnę USA, i był przekonany, że na długo przed tym, nim Amerykanie zdążą interweniować w Europie, uda mu się w 1942 roku to, co nie udało się mu w 1941, czyli zniszczenie państwa rosyjskiego. Pozostawało jeszcze sprawdzić, czy Stalin wyciągnął bardziej realistyczne wnioski ze swych doświadczeń niż Hitler. V Pod koniec 1941 roku Niemcy kontrolowali w ten czy inny sposób większą część kontynentu europejskiego. Nie było jeszcze wiadomo, jak to nazistowskie imperium ma być zorganizowane. Już w maju 1940 roku kam- pania na zachodzie dała impuls dyskusjom na temat europejskiego Grossraum- wirtschaft (ekonomicznej strefy wpływów). Zgadzało się to z ideą Hitlera, że gospodarka europejska musi być zreorganizowana tak, by Niemcy stały się gospodarczo samowystarczalne. "Musimy zdobyć to, co potrzebujemy, a cze- go nie mamy" - powiedział Hitler do Todta w czerwcu 1940 roku. G ring zaś polecił Funkowi utworzyć w Ministerstwie Gospodarki specjalny departament do przygotowania planów "zjednoczonego europejskiego Gr issraumwirtschaft pod przewodnictwem Niemiec". Ostateczne granice owego Grossraum pozostawały płynne, jego centrum zawsze było jednak postrzegane jako Rzesza poszerzona aneksją Austrii, Czech i Moraw, Alzacji i Lotaryngii, Luksemburga, części Belgii i prowincji "odzyskanych" od Polski, w tym Sląska. Większość europejskiego przemysłu ciężkiego miała być skoncentrowana w tym właśnie rejonie, który odgrywałby tę samą rolę w gospodarce Europy, jaką Zagłębie Ruhry odgrywało w gos- podarce Niemiec. Jedyną produkcją przemysłową, jaką dopuszczono by poza tym rejonem, byłaby produkcja dóbr konsumpcyjnych dla Niemiec. Poza tym reszta podbitych terytoriów produkowałaby żywność, której odbiór gwaran- towałby rynek niemiecki. Scentralizowane planowanie wraz z kontrolą finan- śów i rynku pracv utworzyłoby system gospodarki międzynarodowej, do- stosowanej do potrzeb Niemiec. Nazistowska Europa stanowiła mozaikę administracyjną. Do Rzeszy w rzeczywistości przyłączono niewiele poza terytoriami "odzyskanymi w la- tach 1938-1940. Trzy inne duże terytoria, chociaż nie przyłączone do Rzeszy, były ściśle od niej uzależnione. Były to Protektorat Czech i Moraw, Generalne ubernatorstwo w Polsce oraz dwa Komisariaty Rzeszy - Ostland i Ukraina. Reszta zajętej Europy była albo pod okupacją wojskową (te części Rosji, gdzie wciąż trwały działania wojenne, Grecja, Serbia, Belgia i okupowana Francja), albo pod jakąś formą niemieckiej kontroli cywilnej sprawowanej łącznie z ad- ministracją miejscową (Norwegia, Dania, Holandia). Obraz uzupełniały kraje sojusznicze Niemiec o różnym stopniu uzależnienia od Rzeszy, poczynając od partnera z "osi" - Włoch, które posiadały własne impeńum, po mańonetkowe państwa Słowacji i Chorwacji. Francja Vichy nie pasowała do żadnej z tych 215 kategońi, posiadając oficjalnie statut niezależnego niekombatanta, aż w końcu została zajęta w listopadzie 1942 roku. Wszystkie terytoria okupowane musiały płacić daniny znacznie prze- kraczające rzeczywiste koszty okupacji. Daniny te, podobnie jak wszelkie inne transakcje z Niemcami, musiały być rozliczane po kursie sztucznie zawyżonym na korzyść marki. Złoto i rezerwy walutowe krajów okupowanych zostały przejęte, a ich systemy bankowe ustawiono tak, aby zapewnić Niemcom kontrolę nad emisją pieniądza i kredytem. W miarę jak podbijano nowe terytoria, kolejno włączano je w gospodarkę Nowego Porządku pod kierunkiem G ringa: Polskę (1939), Holandię, Nor- wegię, Francję (1940) i wreszcie terytoria wschodnie (czerwiec, 1941). . G ring zwięźle wyjaśnił swoją filozoftę gospodarczą w 1942 roku: "Wydaje mi się, że dawniej sprawa była prosta. Dawniej rabowano. Kto podbił kraj, zagarniał jego bogactwa. Obecnie sprawy załatwia się bardziej po ludzku. Jeżeli o mnie chodzi, to o rabunku myślę w sposób kompleksowy"bo. Rabunek jednak, wywożenie zapasów, maszyn, surowców i wszystkich ruchomości do Niemiec, musiał.być zrównoważony bardziej efektywną polity- ką eksploatacji lokalnego przemysłu i siły roboczej na miejscu i wysyłania do Niemiec wyrobów gotowych. Przemysł na terytoriach okupowanych był kon- trolowany przez system licencji na surowce i paliwa; rolnictwo w Europie Zachodniej i Południowo-Wschodniej - przez miejscowe ministerstwa rolnic- twa. Ustalono dla nich kontyngenty na produkcję i dostawy za pośrednictwem Biura Żywności Rzeszy, które ustalało również poziom cen i subsydiów. Z okupowanej Europy importowano 25 milionów ton żywności. Większość pochodziła z rekwizycji. W latach 1941-1943 zasoby te pozwoliły na powięk- szenie niemieckich racji żywnościowych o jedną piątą-jedną czwartą, podczas gdy ludność terytoriów okupowanych, szczególnie w miastach, głodowała. Do Niemiec musiała być dostarczana nie tylko duża część produkcji żywności, ale również surowców. Dostawy te były płatne nie niemieckim eksportem, ale na zablokowane konta, które miały być odblokowane po wojnie. Ocenia się, że łączne zadłużenie Niemiec z tego tytułu wynosiło we wrześniu 1944 roku 42 miliardy marek. Wobec jednej tylko Francji dług ten na koniec lipca 1944 roku wynosił 8,2 miliarda marek. Niezależnie od ogólnej kontroli sprawowanej nad gospodarką okupowa- nej Europy G ring prowadził działania wywierające wpływ na gospodarczą przyszłość kontynentu, tworząc zintegrowane struktury, których zadaniem była kontrola produkcji aluminium, węgla i ropy w całej Europie, również w krajach neutralnych. Plany kontroli produkcji w Europie przygotowano również dla przemysłu tekstylnego, żelaza i stali oraz dla przemysłu chemicz- nego. Oznaczało to nie tylko próbę zdominowania europejskiego Grossraum- wirtschaft przez Niemcy, ale także próbę zdominowania jej przez plan czterole- tni - imperium gospodarcze rządzone przez G ńnga wbrew innym rywalom. Chociaż zwrot sytuacji militarnej w 1943 roku zahamował rozwój gospoda- rki europejskiej zdominowanej przez Niemcy, nie ma żadnych wątpliwości co do 216 korzyści, jakie niemiecka produkcja zbrojeniowa wyniosła z terytoriów okupo- wanych