Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Również więc na tym polu — podobnie jak w przemyśle — następował wzrost etatyzmu. Kryzys systemu skarbowego i kredytowego był następstwem kryzysu panującego w całym życiu gospodarczym kraju. Jednak degradacja gospodarki polskiej nie od razu odbiła się na skarbowości i bankowości. Dokonywało się to stopniowo i właściwy kryzys skarbowo-walutowy 336 Część piąta w Polsce należy datować dopiero od 1931 r. Trudności skarbowo-waluto-we nie tylko były wynikiem ogólnego kryzysu gospodarczego, lecz same wpływały także na dalsze jego pogłębienie. Zmniejszenie pensji urzędniczych powodowało np. spadek dokonywanych przez tę warstwę zakupów i zmniejszenie spożycia artykułów rolnych i przemysłowych. Zmniejszenie wydatków budżetowych państwa i samorządów terytorialnych o-znaczało ograniczenie wydatków inwestycyjnych, a tym samym oddziaływało ujemnie na wielkość produkcji przemysłowej. Trudności w otrzymywaniu kredytów przez wieś i przemysł przyczyniały się do wzrostu kosztów produkcji w przemyśle i spadku cen artykułów rolnych. W sumie kryzys skarbowo-walutowy pogłębiał trudności zarówno przemysłu, jak i rolnictwa. Uniknąć go nie było można, ale istniały możliwości ograniczenia niszczących skutków, hp. przez śmielszą politykę • walutową, wprowadzenie ograniczeń dewizowych, bardziej odważną politykę emisyjną (dopuszczającą do pewnej inflacji pobudzającej życie gospodarcze) i podatkową (likwidując uprzywilejowanie takich grup społecznych, jak obszarriictwo oraz wielki skartelizowany przemysł). Szczególnie negatywne skutki dla gospodarki kraju miało prowadzenie w latach kryzysu polityki deflacyjnej. Spowodowała zmniejszenie o-biegu pieniężnego, trudności z udzielaniem kredytów przedsiębiorstwom produkcyjnym i handlowym, utrudniała forsowanie eksportu, podejmowanie na szerszą skalę robót publicznych, co uniemożliwiało prowadzenie aktywnej polityki antykryzysowej. Polityka deflacyjna okazała się nie tylko nieskuteczna, ale wręcz szkodliwa. Za jej twórcę uważany był ówczesny minister skarbu Ignacy Matuszewski. Na usprawiedliwienie należy dodać, że takie rozwiązania zalecała klasyczna szkoła ekonomii, której wówczas hołdowano. Równocześnie trzeba przypomnieć, że w wielu krajach, mimo zaleceń tradycyjnych koncepcji ekonomii, szukano często zupełnie nowych rozwiązań. Nie obawiano się stosowania umiarkowanej inflacji, obniżania parytetu waluty krajowej itp. 37.5. POLITYKA GOSPODARCZA RZĄDU W LATACH .KRYZYSU W dotychczasowych rozważaniach ograniczaliśmy się do przedstawienia przebiegu kryzysu na ziemiach polskich i do wykazania jego wpływu na gospodarkę kraju. Prawie zupełnie natomiast pomijaliśmy omówienie prowadzonej w tym okresie przez rząd polityki gospodarczej. Aktywną politykę przeciwdziałania skutkom kryzysu prowadzono na całym świecie. Stosowano w związku z tym najróżnorodniejsze rozwiązania mające wpłynąć na zahamowanie depresji. Polska stała się w początkowych latach kryzysu wyjątkiem — rząd nie głosił aktywnej walki z kryzysem, lecz przystosowanie się do niego. Przystosowanie polegało na zmniejszeniu produkcji przemysłowej, spadku cen artykułów rolnych, obniżaniu realnych dochodów ludności. Była to polityka chowania Polska międzywojenna 337 głowy w piasek, obliczona na szybkie; zakończenie kryzysu i automatycz-ny powrót do stosunków przedkryzysowych. Dopiero w warunkach przeciągania się depresji i pogarszania sytuacji gospodarczej kraju, Rada Ministrów zdecydowała się na podjęcie pewnych prób aktywnego przeciwdziałania skutkom kryzysu. Kompleksowy plan uchwalono jednak dopie-ro w październiku 1932 r. W planie tym przyjęto, jako główne kierunki walki z kryzysem, zwięk-» szenie opłacalności gospodarki rolnej, obniżenie cen wyrobów przemyśle-. wych, przede wszystkim skartelizowanych, zwiększenie zatrudnienia bez- i robotnych oraz aktywizację eksportu. W ten sposób rząd chciał dopro-j wadzić do rozwoju spożycia na rynku wewnętrznym i podnieść opłacalność produkcji przemysłowej i rolnej. ; i Polityka antykryzysowa w dziedzinie rolnictwa miała być nastawiona; przede wszystkim na ograniczenie natychmiast • wymagalnych spłat zadłużenia oraz na podniesienie cen płodów rolnych. . Zmniejszenie spłat długów miało uwolnić wieś od konieczności sprzedawania nadmiernych ilości produktów i umożliwić zwiększenie własnego spożycia. Rząd ży- j wił nadzieję, że ograniczenie w ten sposób podaży artykułów rolnych j wpłynie na wzrost, a przynajmniej na stabilizację ich cen, ,. Akcję oddłużeniową podjęto na szerszą skalę w grudniu 1932 r. Do-; prowadziła ona do spadku zadłużenia na l ha z 341 zł w 1931 r. do 231 zł w 1935 r. i do zmniejszenia oprocentowania długów. Korzyści z tej — niewątpliwie celowej — akcji odnosiły jednak głównie gospodarstwa obszar-nicze i kapitalistyczne, zadłużone w instytucjach bankowych i kredytowych