Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Ponadto powinien on podjąć działanie na wniosek obywatela oraz na wniosek organu organizacji politycznej, samorządowej, zawodowej, spółdzielczej lub innej organizacji społecznej. Po zapoznaniu się z wnioskiem Rzecznik może "podjąć sprawę", poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości albo nie "podjąć sprawy". Podejmując sprawę Rzecznik może: 1 ) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowa- dzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. Prowadząc samodzielnie postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt sprawy prowadzonej przez organ administracji państwowej lub organizacji społecznej (w tym spółdzielczej, zawodowej i społeczno-zawodowej), samorządu lub innej jednostki organizacyjnej posiadającej osobowość prawną, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sąd, prokuraturę lub inny organ ścigania, w końcu zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii. W niektórych sprawach Rzecznik ma ograniczone możliwości działania. Na przykład w art. 13 ust. 2 ustawa o Rzeczniku stanowi, że w sprawach objętych tajemnicą państwową udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecz- nikowi wglądu do akt następuje na zasadach i w trybie określonych w prze- pisach o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej. Po zbadaniu sprawy Rzecznik powinien: 1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia praw i wolności obywatela; 2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela; w wystąpieniu formułuje on opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, a także może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych. Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W wypadku, gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań; 3) zwrócić się bezpośrednio do organu nadrzędnego z wnioskiem o za- stosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa; 4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi; 5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przy- gotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu; 6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowa- niach - na prawach przysługujących prokuratorowi; 7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach; 8) wnieść rewizję nadzwyczajną od każdego prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach. Poza określonymi wyżej sposobami załatwienia sprawy Rzecznik może ponadto wystąpić do właściwego organu z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych, a także do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu ustawodawczego z Konstytucją albo innego aktu normatywnego z Konstytucją lub aktem ustawodawczym. Niezależnie od tego może on przedstawiać właściwym organom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności obywateli i usprawnienia trybu załatwienia ich sprawy. Organ lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy. Między innymi są one zobowiązane do udzielania żądanych informacji i wyjaśnień oraz udostępnienia akt i dokumentów (w zakresie określonym w ustawie). Co roku Rzecznik przedstawia Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw i wolności obywateli. Jest ono podawane do wiadomości publicznej. Nadto może on przedstawiać Prezydium Sejmu określone sprawy wynikające z jego działalności. Z drugiej strony, Prezydium Sejmu może zwrócić się do Rzecznika z wnioskiem o podjęcie czynności w określonej sprawie oraz o złożenie informacji na temat określonej sprawy. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, którego organizację określa statut nadany przez Prezydium Sejmu na wniosek Rzecznika. 8. Administrację państwową kontrolują także sądy. W kontroli admini- stracji państwowej największą rolę odgrywa sąd administracyjny oraz sąd ubezpieczeń społecznych. Tylko te sądy są bowiem powołane wyłącznie do kontroli legalności działania administracji państwowej i do uchylania decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem. Pozostałe sądy kontrolują administrację państwową okazjonalnie, tj. przy okazji rozpatrywania sprawy cywilnej lub karnej w celu wydania wyroku na żądanie uprawnionego podmiotu (wnioskodawcy, powoda, oskarżyciela publicznego). Podstawą prawną kontroli administracji państwowej przez sądy powszechne są w zasadzie przepisy prawa cywilnego lub karnego, a nie prawa administracyjnego, jak w przypadku kontroli sądu administracyjnego i ubez- pieczeń społecznych. Orzeczenia sądu powszechnego nie mają też wobec aktów administracji państwowej takiej mocy, jak orzeczenia sądu administracyjnego lub ubezpieczeń społecznych