Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Red. C. M u Ile r. T. 1-2. Paris 1855; Geographi Latini Mino- res. Red. A. R i es e (korzystałem z przedruku edycji z 1878 roku, która ukazała się w 1964 roku). "'K.Głombiowski: Logografowie jońscy. W: Słownik pisarzy..., s. 290; Idem: Logografowie greccy o ziemiach i ludach imperium perskiego. „Meander" 1972, s.3-16. "M. Wysocka: Hekataios. „Meander" 1972, s. 220-221; K. Głombiowski: Hekatajos z Miletu o ziemiach i ludach wschodu. „Meander" 1971, s. 385-398. 44 i znacznie uzupełnił j ońską wiedzę o krajach i ludach. W V wieku p.n.e. jego dzieło, napisane najprawdopodobniej językiem zbliżonym do potocznego i stylem prostym, spełniało funkcję podstawowego podręcznika geografii, a ślady jego recepcji znajdujemy później (np. u Herodota i Strabona). Główną zasługą Hekatajosa i innych, pomniejszych logografów joń- skich, było stworzenie podwalin pod pierwszy naukowy obraz ówczesne- go świata. Pierwszy wybitny historyk grecki HeTodot z Helikamasu (ok. 485-425 p.n.e.) w swym zarysie dziejów powszechnych pt. Histories apodexis (Wy- kład badań) podał sporo wiadomości geograficznych, umieszczonych naj- częściej w tzw. ekskursach, które wielu uznało za wyznacznik artyzmu jego dzieła. Prawie cały utwór, podzielony na dziewięć ksiąg (podział ten jest późniejszy i nie pochodzi od autora), był wynikiem licznych podróży He- rodota, m.in. po Grecji, Sycylii i Egipcie. Niektóre informacje o krainach uzyskał on pośrednio - od kupców, tragarzy, woźniców. W opisach geo- graficznych historyk wykorzystywał głównie dzieła Hekatajosa i logogra- fów jońskich. Herodot starał się zainteresować czytelników osobliwościa- mi przyrodniczymi omawianych ziem. Jego opisy geograficzne miały czę- sto charakter topograficzny (wymieniał góry, rzeki, miasta oraz ważniej- sze osobliwości). Dzieło Herodota, w którym po raz pierwszy zwerbalizowano i odno- towano istnienie odwiecznego antagonizmu między Wschodem a Zachodem, miało duży wpływ na historiografię starożytną i późniejszą. W pracach Arystotelesa wiadomości chorograficzne znaleźć można głównie w trzynastym rozdziale II księgi Meteorologii, gdzie wymienił waż- niejsze rzeki i góry oraz zakreślił granice znanej sobie ekumeny. Ogromny wpływ na dalszy rozwój piśmiennictwa geograficznego mia- ły wyprawy podjęte przez Aleksandra Wielkiego, a miejscem, w którym stworzono odpowiednie warunki dla rozwoju wielu dziedzin nauki, stała się Aleksandria, siedziba najwybitniejszych wówczas uczonych, w tym i geo- grafów. Ich badania zaowocowały wieloma znaczącymi dziełami. Żyjący w latach ok. 135-50 p.n.e. nauczyciel Cycerona Posejdonios zApamei Sy- ryjskiej, wszechstronny uczony - astronom, matematyk, geograf, historyk, filozof i polityk, był autorem wielu dzieł kodyfikujących ówczesną wiedzę. Z jego dzieła o oceanie korzystał później Strabon. Nie dotyczyło ono je- dynie tytułowego oceanu, lecz również m.in. geologii i geografii, a granice opisanego przez Posejdoniosa świata obejmowały na północy ob- szary zamieszkiwane przez plemiona Scytów, na południu Etiopię, na za- 45 chodzie Hiszpanię, na południowym wschodzie Judeę. Niestety, trudno szcze- gółowiej scharakteryzować jego teksty, gdyż do czasów nowożytnych do- trwały jedynie niewielkie ich fragmenty, z których korzystał później m.in. erudyta rzymski Marek Terencjusz Warron. Wydał on około I wieku p.n.e. rodzaj ilustrowanej encyklopedii pt. Disciplinarum libri IX, był też auto- rem nie znanego bliżej poematu dydaktycznego Chorographia. Inny uczony aleksandryjski Eratostenes (276-195 p.n.e.), powszechnie uważany za ojca geografii, rozumiał jaw sposób znacznie zbliżony do dzi- siejszej kartografii, jako odnoszącą się jedynie do rysunkowego przedsta- wienia powierzchni ziemi. Dodajmy, że właściwie dopiero w Bizancjum geografia zyskuje status zbliżony do współczesnego, stając się naukowym opisem ziemi. Geografia Eratostenesa składała się z trzech ksiąg. Pierwsza przedstawia- ła historię geografii od jej początków, druga - geografię matematyczną, trze- cia natomiast - geografię polityczną. Ze swego dzieła usunął element histo- riografii, ograniczył również dygresje mitologiczne. Geografię najprawdopo- dobniej uzupełniała mapa ówcześnie znanego świata oraz, najpewniej, stwo- rzony przez uczonego prymitywny układ południków i równoleżników. Mo- żemy też domyślać się, że dzieło Eratostenesa, obejmujące również chorogra- fię, zawierało wiele informacji topograficznych i opisów osobliwości przyro- dy. Niestety, prace geograficzne Eratostenesa, o których wspominaj ą m.in. Pliniusz Starszy, Polibiusz i Strabon, nie zachowały się do naszych czasów. Miały więc jedynie pośredni wpływ na rozwój chorografii. Niemniej jednak doniosłość ustaleń Eratostenesa polegała na próbie, dodam - pierwszej w starożytności, połączenia geografii matematycznej, fizycznej i regionalnej50. Kolejnym twórcą, któremu należy poświęcić kilka uwag, jest nauczy- ciel i przyjaciel Scypiona Młodszego Polibiusz z Megalopolis (Połybios) (ok. 200-118 p.n.e.), autor dzieła Historia] (Dzieje), napisanego w czter- dziestu księgach, z których zachowało się jedynie pięć pierwszych oraz fragmenty i wyciągi z pozostałych