Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Powszechnie uważa się, że około 2000 roku p.n.e. Indoeuropejczycy przybyli do Indii z Azji Środkowej, choć niektórzy uczeni głoszą tezę, iż Indie były ich pierwotną ojczyzną. Odkrycia archeologów, antropologów i językoznawców sugerują, że był to proces pokojowy, a wędrówka Indoeuropejczyków wynikała z poszukiwania nowych terenów rolniczych. Indoeuropejczycy nazywali siebie Ariami lub "Szlachetnymi". Ich język był najprawdopodobniej tożsamy z sanskrytem, staroindyjskim językiem Wed, który jest blisko spokrewniony ze wszystkimi innymi językami z rodziny języków indoeuropejskich, obejmującej między innymi łacinę, grekę i polski. W Indiach Ariowie ułożyli wiele świętych poematów, a później także podręczników na temat obrzędów religijnych i filozofii. Najdawniejsze takie 132 POCHODZENIE I ROZWÓJ HISTORYCZNY zbiory znane są pod wspólną nazwą Wed (sanskr. weda, "wiedza") i tworzą rdzeń starożytnej, protohinduskiej religii wedyjskiej. Światopogląd wczesnej epoki wedyjskiej, w której religijność polegała głównie na składaniu ofiar bogom, ustąpił miejsca dociekaniom filozoficznym i rozważaniom zawartym w późniejszych tekstach, znanych jako Aranjaki i Upaniszady (zob. str. 138). Powstały one mniej więcej w początkach VI wieku p.n.e., w okresie wielkiego fermentu intelektualnego, gdy Siddhartha Gautama (Budda; zob. str. 168-71), Mahawira (założyciel dźinizmu) i inni kwestionowali, a nawet odrzucali autorytarne struktury tradycyjnej religii indyjskiej, takie jak religijne przywództwo kasty kapłanów (braminów), sam system kastowy oraz status Wed (patrz tekst na lewym marginesie). Upaniszady szukają wyzwolenia z cyklu życia i śmierci, wprowadzając pojęcie nieśmiertelności jako zjawiska rzeczywistego. Najwyższym celem religii hinduistycznej, jaka się później rozwinęła, było osiągnięcie nieśmiertelności duszy, a w życiu doczesnym - szczęścia i pokoju. Większość późniejszej, zapisanej w języku sanskryckim literatury bezpośrednio lub pośrednio dotyczy dharmy (słowo to ma wiele warstw znaczeniowych, w tym: "cnotliwe postępowanie", "prawda" i "prawo"). Bhagawadgita podkreśla, że dharmę należy praktykować nie w oczekiwaniu nagrody, lecz z oddania jednemu Bogu. "Istota najwyższa", w Upaniszadach przyjmująca abstrakcyjną formę brahmana (zob. str. 134-5), w Bhagawadgicie występuje pod postacią bóstwa o imieniu Kryszna lub Wisznu. Pobożne oddanie (bhakti) - głęboko osobisty kult i poddanie się tej najwyższej istocie było jedną z najbardziej powszechnych cech wielu społeczności hinduskich w ciągu ostatnich dwóch tysiącleci. Na rozprzestrzenienie się bhakti złożyły się dwa czynniki. Jednym z nich było stosowanie języków miejscowych zamiast sanskrytu. Drugim - atrakcyjność PIĘĆ TYSIĘCY LAT TRADYCJI 133 tej formy pobożności dla wszystkich klas społecznych. Inni popularni poeci bhakti pochodzili z zamożniejszych kręgów społecznych. Jedną z najsławniejszych poetek była księżniczka z Gudźaratu, Mira (1450?-1547), pisząca namiętne poematy o swej miłości do boga Kryszny. Niektóre legendy mówią, że pod koniec życia Mira połączyła się z wizerunkiem Kryszny w świątyni. XVI wiek był świadkiem pojawienia się sikhizmu i jego licznych guru, poczynając od Guru Nanaka (1469-1539), a także najpełniejszego rozkwitu islamskiego imperium Mogołów pod rządami Akbara i jego następców (zob. tekst na prawym marginesie). W tym okresie Portugalczycy, Holendrzy, Brytyjczycy i Francuzi zaczęli zakładać w Indiach placówki handlowe. Z czasem, w miarę słabnięcia potęgi Mogołów, placówki te zaczęły umacniać się i przejmować kontrolę nad szerszym terytorium. W XVIII wieku znaczna część subkontynentu została objęta luźną kontrolą brytyjską. Wiele społecznych i religijnych praktyk Indusów -szczególnie zaś "idolatria" i system kastowy -stało się przedmiotem surowej krytyki ze strony europejskich misjonarzy i innych przybyszów, a niektórych praktyk wręcz zakazano, na przykład sati (palenia na stosie wdowy razem ze zmarłym mężem). Jedną z reakcji na krytykę z zewnątrz były ruchy reformatorskie, które rozwinęły się w,łonie hinduizmu w początkach ery nowożytnej (zob. ramka powyżej). Wiele różnych tradycji, składających się na barwny obraz hinduizmu, nadal rozkwita poza Indiami. Hindusi, którzy osiedlili się w Azji Południowo-Wschodniej w pierwszym tysiącleciu naszej ery, szerzyli też własną kulturę, budując wielkie świątynie w Kambodży i na Jawie. Podobnie Indusi emigrujący w ostatnich dziesięcioleciach do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych starają się zachować swą tożsamość poprzez rozwój religijnej i kulturalnej działalności w środowiskowych świątyniach hinduistycznych. RELIGIA wedyjska. Najważniejszym elementem życia religijnego w okresie wedyjskim była ofiara rytualna. Większość rytuałów wiązała się z ogniem (zob. str. 155), a odprawiali je obrzędowi specjaliści i kapłani (hotar), którzy także nadzorowali budowę ołtarzy i recytowanie hymnów. Wiele obrzędów wiązało się z piciem somy, odurzającego płynu. Religia wedyjska dostrzegała subtelny związek między odprawianiem obrzędów a rozpowszechnieniem ryty ("prawda", "sprawiedliwość" i "słuszność"). Ryta umożliwia utrzymanie harmonii i pokoju na ziemi i w niebiosach, a podtrzymują ją wcześni bogowie wedyjscy, na przykład Warum. Według hymnów wedyjskich, ułożonych 1000 r. p.n.e., sam świat mógł powstać w akcie kosmicznej ofiary