Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Jasne wic, |e co[ jest przedmiotem przyjemno[ci lub bólu dlatego, |e jest dobre wzgldnie zBe. Dobro za[ i zBo ze wzgldu na swój charakter, stanowi przedmiot wBadzy po|dawczej. A wic przyjemno[ i ból przynale| do wBadzy po|dawczej. Otó| ka|de dziaBanie wBadzy po|dawczej, czyli ka|da skBonno[ bdca nastpstwem poznania, jest spraw albo umysBowej, albo zmysBowej wBadzy po|dawczej, gdy| skBonno[ po|dania naturalnego nie jest nastpstwem poznania ze strony osobnika po|dajcego, lecz innej osoby (a mianowicie Stwórcy, który zwierzta wyposa|yB w instynkty), jak to ju| widzieli[my wy|ej245). Poniewa| za[ przyjemno[ i ból opieraj si na istnieniu w tym samym podmiocie pewnego zmysBu i poznania, wobec tego jest |e ból, podobnie jak przyjemno[, zachodzi w po|daniu umysBowym lub zmysBowym. Wszelkie za[ poruszenie siB po|dawczych zmysBowych jest uczuciem, o czym byBa mowa poprzednio246), szczególnie za[ poruszenie, które dotyczy pewnego braku. Tak wic ból, jako pewna reakcja zmysBowej wBadzy po|dawczej, jest uczuciem w naj[ci[lejszym znaczeniu tego wyrazu. Podobnie wszelkie przykro[ci cielesne s uczuciami we wBa[ciwym znaczeniu. Dlatego Augustyn nazywa szczególniej ból chorob. Rozwizanie trudno[ci. 1. Ból jest w ciele w tym znaczeniu, |e przyczyna jego zachodzi w ciele, np. gdy odczuwamy co[ szkodliwego dla ciaBa. Samo za[ u[wiadomienie bólu zachodzi w duszy n ciaBo bowiem, jak mówi Augustyn247), nie mo|e doznawa bólu, je[li go dusza nie odczuwa. 2. Ból pochodzi od zmysBu nie w tym znaczeniu, by stanowiB jego czynno[, ale dlatego, |e poznanie zmysBowe jest warunkiem tak bólu jak przyjemno[ci cielesnej. 3. Ból z powodu utraty dobra wskazuje na dobro natury nie dlatego, jakoby byB przejawem naturalnego po|dania, ale dlatego, |e skoro natura po|da dobra, gdy odczuje si jego brak, nastpuje uczucie bólu w zmysBowej wBadzy po|dawczej. 90 ArtykuB 2 CZY SMUTEK JEST TYM SAMYM CO BÓL I CIERPIENIE ? Postawienie problemu. Wydaje si, |e smutek nie jest bólem, gdy|: 1. WedBug Augustyna248), o bólu mówi si ze wzgldu na ciaBo. Smutek za[ jest raczej w duszy. A wic smutek nie jest bólem. 2. Ból odnosi si tylko do obecnego zBa. Smutek za[ odnosi si tak|e do zBa przeszBego i przyszBego; np. pokuta jest smutkiem z powodu przeszBo[ci, a niepokój z powodu przyszBo[ci. A wic smutek ró|ni si od bólu. 3. Ból wydaje si zale|e tylko od zmysBu dotyku. Smutek za[ mo|e pochodzi od wszystkich zmysBów. Wobec tego smutek nie jest bólem, gdy| odnosi si do wielu przedmiotów. Ale z drugiej strony ApostoB pisze (Rzym 9, 2):  Mam wielki smutek i ustawiznie boleje serce me , uto|samia wic ból ze smutkiem. Odpowiedz