Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Mimo swych wyraźnych ograniczeń i nietrwałości konstytucja oznaczała ważny moment w dziejach Turcji i krajów muzułmańskich Bliskiego Wschodu. Od tej pory celem wszystkich reformatorów będzie powrót do konstytucji i tym samym powrót na drogę europeizacji Turcji. Konstytucja została przywrócona w wyniku rewolucji z 1908 r., zwanej młodoturecką. [...] Art. 3. Suwerenność osmańska, która łączy się w osobie monarchy z Kalifatem2) Islamu, należy do najstarszego księcia dynastii Osma-na") [...] Art. 7. JCMość Sułtan zalicza do swych suwerennych uprawnień następujące prerogatywy: wyznacza i odwołuje ministrów; obdarza stop- , ') Abdulhamid II (1842-1918) - sułtan turecki do roku 1909. 2) Najwyższy urząd w systemie teokracji muzułmańskiej. Kalif był uważany za następcę proroka i z tego tytułu miał pełnię władzy duchownej i świeckiej nad muzułmanami. 3) Osman I (1259-1324) - od 1299 sułtan turecki. Jego dynastia panowała do 1922 r. 270 niami, funkcjami i insygniami swych orderów; zatwierdza zwierzchników prowincji wyodrębnionych 4) w trybie określonym przez status danej prowincji; bije monetę; imię jego jest wymieniane w modłach publicznych we wszystkich meczetach; zawiera traktaty z mocarstwami obcymi; wypowiada wojnę; zawiera pokój; dowodzi armią na lądzie i morzu; zarządza awanse w armii; wykonuje postanowienia Szariatu5) i praw; wydaje przepisy administracji; darowuje lub łagodzi kary wydane przez sądy kryminalne; zwołuje i odracza posiedzenia parlamentu; rozwiązuje, jeśli uzna to za stosowne, Izbę Deputowanych, z zastrzeżeniem rozpisania nowych wyborów. [...] Art. 9. Wszyscy Osmanie 6) cieszą się wolnością osobistą pod warunkiem nienaruszania wolności innych. j Art. 10. Wolność osobista jest całkowicie nienaruszalna. Na nikogo, pod żadnym pretekstem, nie może być nałożona żadna kara, poza wypadkami określonymi przez prawo i w formach przez nie przewidzianych. Art. 11. Islam jest religią państwową. Zachowując w pełni tę zasadę, Państwo roztacza opiekę nad swobodnym wykonywaniem wszystkich wyznań uznanych w Imperium oraz utrzymuje w mocy przywileje religijne nadane różnym wspólnotom7), pod warunkiem, że nie przynosi to szkody porządkowi publicznemu i dobrym obyczajom. Art. 12. Prasa jest wolna w granicach wyznaczonych prawem. Art. 13. Osmanie mają prawo zakładać stowarzyszenia handlowe, przemysłowe i rolnicze w ramach obowiązujących praw i przepisów [...] Art. 15. Nauczanie jest wolne. Każdy Osmanin może nauczać publicznie lub prywatnie, pod warunkiem dostosowania się do przepisów. Art. 16. Wszystkie szkoły pozostają pod nadzorem Państwa. Art. 17. Wszyscy Osmanie są równi wobec prawa. Mają te same prawa i te same obowiązki względem kraju bez względu na, wyznawaną religię. Art. 18. Warunkiem dopuszczenia do funkcji urzędowych jest znajomość tureckiego, który jest językiem oficjalnym Państwa. Art. 19. Własność ruchomości i nierachomości, prawnie nabyta, jest gwarantowana [...] 4) W 1876 r. były to: Rumunia, Serbia, Czarnogóra i Egipt - pod zwierzchnictwem osmańskim czysto formalnym oraz Liban, Kreta i Samos - prowincje autonomiczne Imperium. 5) System religijnego prawa muzułmańskiego, podstawa całego prawodawstwa w krajach muzułmańskich, składa się z przepisów i nakazów zawartych w Koranie, komentarzy i wykładni narosłych przez wieki w danym kraju oraz przepisów wyprowadzonych z "pisma". 6) W ten sposób nazywano wszystkich poddanych sułtana. Nazwa "Turcy", • używana w Europie, została przyjęta dopiero po I wojnie światowej przez samych mieszkańców kraju. ') Niemuzułmań^cy poddani sułtanów wyznający jednak "religię pisma" (chrześcijanie i żydzi) byli zorganizowani we wspólnoty wyznaniowe (millet) o bardzo szerokiej i starej autonomii prawnej i administracyjnej. 271 Art. 42. Parlament składa się z dwóch Izb: Izby Seniorów, inaczej Senatu, oraz Izby Deputowanych. Art. 43