Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Do piątego roku życia rośnie bardzo powoli, dopiero później nabiera trochę rozpędu. Dorosłość osiąga w wieku 10 lat i odtąd rodzi orzechy. Lata pełnego,, obfitego owocowania ma dość częste. Kwitnie, zależnie od siedliska, w lutym, w marcu lub dopiero w kwietniu. Dla fenologów, badających zależności między terminami występowania zjawisk przyrodniczych, leszczyna jest tzw. drzewem wskaźnikowym. Dzień jej zakwitania zapisują oni jako początek przedwiośnia na danym obszarze. Owoce leszczyny dojrzewają w sierpniu, we wrześniu lub w październiku, zaraz potem opadają i, jeżeli trafią na odpowiednie warunki, na przykład w jakiś dołek, który następnie zostanie przysypany ziemią, kiełkują tam, pod powierzchnią,, już najbliższej wiosny. Jeśli zaś zostaną posiane dopiero wiosną, wy-kiełkują za rok. Przeniesiona z lasu do ogrodu, zasadzona w postaci odnogi, czyli tzw. ablegierka (wyraz pochodzenia niemieckiego), lub wyhodowana z orzeszka laskowego, od razu w nowych warunkach czuje się dobrze. Ale owocować zaczyna dopiero po kilku, czy nawet po dziesięciu latach. Zdarza się, że niecierpliwi sadownicy, nie znający jej właściwości, wykopują krzew i wyrzucają, jako nie nadający się do uprawy. Wiele tracą. Brak owoców w okresie dorastania wynagradza leszczyna bardzo ho- jnie przez całe 60—70 lat swego życia. > Niekiedy leszczyna w wieku odpowiednim do owocowania także nie wydaje orzechów. Kwitnienie jej bowiem przypada już na koniec lutego albo na marzec, a przecież wiadomo — „w marcu jak w garncu": i mróz chwyci, i śnieg przeleci z zimnym deszczem, i słonko zdradliwie przygrze-je. Kwiecie leszczyny (kwiaty męskie to zwisające kotki, kwiaty żeń- 178 skie — pączki z karminowymi pędzelkami) może zginąć przy takiej pogodzie, nie doczekawszy się zapylenia. Ale za to na przyszły rok... Owoce leszczyny pospolitej, tzw. orzechy laskowe, są wprawdzie drobne, ale jak pyszne, jakie zdrowe! Zawierają żelazo broniące organizm przed niedokrwistością, magnez działający przeciwnowotworo-wo, fosfor odżywiający mózg, potas pomagający trawić, wapń, cenny składnik naszych kości i zębów, białko — i wszystko co najlepsze. Dla nerwusów (a kto dzisiaj nie nerrrwus!), dla artretyków, dla młodzieży przemęczonej nauką, dla twórców, którym brak pomysłów — laskowy orzeszek jest pigułką czarodziejskiej odżywki. Wniosek nasuwa się sam — jedzmy orzechy laskowe! Ale zbierając je w lesie, nie otrząsajmy co do jednego, zostawmy tro- -chę dla wiewiórek. Bo one nie tylko żywią się orzechami, one jeszcze są naturalnymi a mimowolnymi plantatorami leszczyny. Zakopawszy w ziemi zapasy orzechów na zimę, bardzo często nie mogą do nich trafić. Na miejscu ukrytej a zapomnianej spiżarni wystrzela wiosną pęk leszczynowych pędów. A proszę zgadnąć jakie polskie miasto i kiedy było jednym wielkim targowiskiem orzechów laskowych. Nie, nie Leszno, choć pierwotnie nazywało się Leszczno i stąd wywodzi się magnacko-królewski ród Leszczyńskich. Sezamem orzechowym była Legnica, dawniej nazywana Lignicą, którą znamy z historii jako miejsce sławnej bitwy chrześcijan środkowoeuropejskich, pod wodzą naszego Henryka Pobożnego, z Tatarami w 1241 roku.. Otóż w Legnicy, grodzie położonym nad Kaczawą i Czarną Wodą, przy szlaku handlowym biegnącym z zachodu na. wschód Europy, odbywały się w XVI i XVII wieku wielkie jarmarki, znane z obfitości produktów spożywczych, przede wszystkim zaś orzechów laskowych i „niezrównanego w dobroci" oleju orzechowego. Mówią, że leszczynę stworzył Pan Bóg dla biedaków, bo to i nakarmi człowieka, i ogrzeje, i podeprze, gdy słaby w nogach. Jak nakarmi ?— wiemy. Ale grzeje marnie — wartość opałowa leszczynowego drzewa nie jest zbyt wysoka. To i lepiej, bo wyłamano by ją doszczętnie, wypalono, 179 a tak — zipie jeszcze... Jeżeli chodzi natomiast o podpórki, to na leszczynie można się rzeczywiście oprzeć. Laski z jej drewna miały swoją renomę. Używano ich jako pielgrzymich kosturów w dalekiej wędrówce do Ziemi Świętej. Podobno ten sławny kostur, z którym wielki grzesznik i wielki pokutnik, książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, zwany „Sierotką", wędrował bite dwadzieścia miesięcy i który po powrocie przekazał w maju 1584 roku skarbcowi częstochowskiemu, „ani krzty nie zdarty", to była gruba lacha, długa na 127 centymetrów, wykonana z leszczynowego drzewa. Gwoli prawdzie trzeba dodać, że „Sierotka" w swej pielgrzymce do Ziemi Świętej posługiwał się przede wszystkim końmi, statkami wodnymi, wielbłądami, ale chodził pieszo również. Jeszcze w okresie między dwiema wojnami światowymi, gdy Polska była już krajem nowoczesnym, ale bardziej rolniczym niż przemysłowym, kije narciarskie robiono z młodych, prostych pędów leszczyny. A i dziś kijami leszczynowymi podnosi się wyległe zboże. Już w okresie międzywojennym leszczyną zainteresowali się sadownicy. Do zakładania większych plantacji jednak nie doszło, zabrakło bowiem czasu, gdyż wybuchła druga wojna światowa. Obecnie na nielicznych jeszcze u nas plantacjach otrzymuje się około 5 ton orzechów z hektara