Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Engle- wood Cliffs, N.J. 1967. Glaser, Barney G., Anselm L. Strauss 1967. The Discovery ofGrounded Theory: Strategies for Qualitative Research. New York: Aldine Publishing Company. Riemann, Gerhard, Schutze, Fritz, 1992. „Trajektoria" jako podstawo- wa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bez³adnych pro- cesów spo³ecznych. T³. Zbigniew Bokszañski, Andrzej Piotrow- ski, Kultura i Spo³eczeñstwo 1992 (Kwiecieñ-Czerwiec), t. 36, nr 2. Schutz, Alfred. The Well-informed Citizen: An Essay on the Social Di- stribution of Knowledge. W: Collected Papers, Vol. 2: Studies in Social Theory, ed. by Arvid Brodersen, pp. 120—134. The Ha- gue: Martinus Nijhoff. Robert Bogdan Co mówi¹ ludzie zaetykietkowani jako opóŸnieni w rozwoju umys³owym? W koñcu lat szeœædziesi¹tych i na pocz¹tku siedemdzie- si¹tych rozpoczêto badania nad tym, co myœl¹ o sobie sa- mych ludzie zaetykietowani jako opóŸnieni w rozwoju umy- s³owym. Okaza³o siê, i¿ wiêkszoœæ z nich z uporem twierdzi³a, ¿e nie s¹ opóŸnieni (Edgerton 1967; Edgerton, Bercovici 1976; Heshusius 1978; Lorber 1974; Muehlberger 1972). Najbardziej znamienne s¹ wyniki badañ przeprowadzonych przez Edgertona wœród by³ych wychowanków tzw. szkó³ sta- nowych(czyli szkó³ dla dzieci upoœledzonych umys³owo) (Ed- gerton 1967). W¹tkiem przewodnim klasycznej ju¿ pracy Edgertona The Cloak of Competence (Podpozorem kompetencji) jest teza, ¿e ludzie okreœlani jako opóŸnieni w rozwoju umy- s³owym poœwiêcaj¹ mnóstwo czasu i energii na próby os³o- nienia siê przed piêtnem zwi¹zanym z t¹ etykietk¹. Edgerton, podobnie jak inni badacze (Heshusius 1978; Lorber 1974), interpretowa³ rozbie¿noœæ opinii profesjonalistów na temat badanych, to jest „Oni s¹ opóŸnieni", i samych badanych na swój temat, to jest „Nie jesteœmy opóŸnieni" — jako próbê podejmowan¹ przez „osoby opóŸnione w rozwoju umys³o- wym" uchodzenia za ludzi normalnych, to znaczy jako pew- n¹ racjonalizacjê. Badania prowadzone przez Edgertona i jego 256 Robert Bogda wspó³pracowników nad dalszymi losami tych samych osób wskazuj¹, ¿e z czasem piêtno zaetykietkowania jako osoba opóŸniona w rozwoju umys³owym traci³o na znaczeniu jako centralny, definiuj¹cy wymiar ich ¿ycia (Edgerton, Gaston, 1991; Edgerton 1993; Edgerton, Bercovici 1976; Edgerton, Bollinger, Herr 1984). Jednak w badaniach Edgertona nie zosta³o wyjaœnione, co ludzie maj¹ ma myœli mówi¹c, ¿e nie s¹ opóŸnieni w rozwoju umys³owym. Badani przez nas ludzie zaetykietkowani jako opóŸnieni w rozwoju równie¿ oœwiadczali, ¿e nie s¹ opóŸnieni (Bogdan, Taylor 1976; 1994). Ale my inaczej intepretujemy te oœwiad- czenia. Celem niniejszej pracy jest analiza wyników badañ Edgertona i naszych w³asnych po to, by lepiej zrozumieæ znaczenia s³ów: „Nie jestem opóŸniony/a", wypowiadanych przez osobê zaetykietkowan¹ jako opóŸniona w rozwoju. W ci¹gu szeœciu lat, podczas których zbieraliœmy dane do pierwszego studium, wiele czasu poœwiêciliœmy na pro- wadzenie d³ugich, otwartych i szczegó³owych autobiograficz- nych wywiadów z dwojgiem ludzi zaetykietkowanych jako opóŸnieni w rozwoju umys³owym — mê¿czyzn¹ imieniem Ed i kobiet¹ imieniem Pattie. Rozmowy z Edem zajê³y nam 100 godzin, z Pattie — 50 godzin. Oboje spêdzili znaczn¹ czêœæ ¿ycia w zak³adach dla osób niedorozwiniêtych umys³o- wo (Taylor, Bogdan 1984). W naszej pracy wykorzystaliœmy teoretyczn¹ perspekty- wê symbolicznego interakcjonizmu (Blumer 1969). Polega ona na tym, ¿e badacz stara siê maksymalnie zawiesiæ, na ile to tylko mo¿liwe, przyjête przez siebie za³o¿enia na temat ludzi, z którymi rozmawia, i próbuje spojrzeæ na œwiat z ich perspektywy. Osoby badane traktujemy jako ekspertów w dziedzinie problemu: co to znaczy byæ zaetetykietkowanym jako osoba opóŸniona w rozwoju umys³owym. Traktujemy I ich jako inteligentnych ludzi maj¹cych wgl¹d w swoj¹ sytu- acjê, w to gdzie byli i jaki jest ich œwiat. Jednym z aspektów odró¿niaj¹cych nasz¹ pracê od wiêk- szoœci studiów dotycz¹cych opóŸnienia w rozwoju umys³o- wym jest to, ¿e my nie zak³adamy istnienia opóŸnienia w rozwoju umys³owym. Traktujemy takie opóŸnienie jako kategoriê administracyjn¹. Bardziej jako metaforê, ni¿ jako uchwytne zjawisko (Braginsky, Braginsky 1971). Inaczej mówi¹c, podchodzimy do naszych badanych z za³o¿eniem, ¿e opóŸnienie w rozwoju umys³owym istnieje w umys³ach osób klasyfikuj¹cych, a nie w umys³ach tych, którzy s¹ tak klasyfikowani. Z tego punktu widzenia przedmiotem nasze- go badania staj¹ siê ludzie, którzy klasyfikuj¹. The Cloak of Competence (Pod pozorem kompetencji) Na pierwszy rzut oka nasze ujmowanie historii ¿ycia mo¿e wydawaæ siê podobne do ujêcia Edgertona (1967), zaprezen- towanego w klasycznej pracy The Cloak of Competence {Pod pozorem kompetencji). Ksi¹¿ka ta oparta jest na pog³êbionych wywiadach i obserwacjach 49 by³ych pacjentów kalifornij- skiego zak³adu dla osób upoœledzonych. Mimo i¿ badania Edgertona polega³y na próbach zrozumienia „upoœledzonych" z ich punktu widzenia, to jednak na ich opowieœci patrzy³ z perspektywy klinicznej (Mercer 1973), która lokuje pojêcie upoœledzenia w umys³ach pacjentów. Edgerton przedstawiaj¹c swoje dane, podaje szczegó³o- we portrety czterech badanych osób. Portrety te powsta³y na podstawie notatek, zarejestrowanych nagrañ wywiadów z by- ³ymi mieszkañcami zak³adu, rozmów z ich krewnymi i zna- jomymi oraz oficjalnych rejestrów klinicznych