Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Z analitycznego punktu widzenia demokracja skonsolidowana może by postrzegana jako złożenie określonych cech elity i mas. Po pierwsze, wszystki frakcje elity akceptują przyjęte reguły postępowania w polityce i zgodne są \ ocenie wartości istniejących instytucji. Ponadto, są zintegrowane struktura] nie rozległą siecią formalnych i nieformalnych powiązań, które umożliwiaj, im wpływ na procesy decyzyjne - a przez to "pokojowe" zabezpieczenie wła snych interesów [Higley i Moore; Sartori, 1987]. Po drugie, ma miejsce ma sowę uczestnictwo w wyborach i innych zinstytucjonalizowanych procesad demokracji proceduralnej. Żaden segment społeczeństwa nie jest arbitralnii pozbawiony możliwości mobilizacji politycznej mającej na celu wyrażenie nie zadowolenia, a korupcja polityczna, która zakłóca procesy uczestnictwa, m, minimalny zasięg. W naszym przekonaniu obydwie cechy decydują o stabil ności i trwałości demokracji zintegrowanych. Wszystkie systemy rządów w Europie Zachodniej, Ameryce Północnej a także Japonii, Australii i Nowej Zelandii są demokracjami skonsolidowa nymi. W wypadku Wielkiej Brytanii i Hiszpanii można jednak zakwestiono wać taką charakterystykę. Brytyiska.,deniokracja.nie jest skons.olidQw.ana,w Irlandii Północnej; Ir landzcy nacjonaliści kwestionują legalność rządów w Westminsterze. Syste matyczne uciekanie się do przemocy i represja praw mniejszości nie mieść się w demokratycznych regułach. W Hiszpanii prawie jedna czwarta populacj Basków popiera dążenia separatystyczne. Chociaż więc nie można oczekiwał idealnej zgodności podanych kryteriów z rzeczywistością polityczną, Wiełk; Brytania i Hiszpania nie mogą być uważane za demokracje całkowicie skon solidowane. (...) Tam gdzie występują instytucje proceduralnej demokracji oraz masowi w nich uczestnictwo, ale gdzie brak jest rzeczywistego consensusu elit odno śnie demokratycznego porządku w polityce, a poszczególne frakcje elity ni< "łaja do siebie zaufania i wystarczających wzajemnych kontaktów - możem' mówić o demokracji^nieskonsolidowanej (unconsolidated democracy). Zazwy ^aj jest ona następstwem nagłego załamania się (lub obalenia) reżimu au torytarnego. Klasycznymi przykładami są Republika Weimarska (1919-33) 30 Michael Burton, Ricliard Gunther, John Higley Druga Republika w Hiszpanii (1931-36), które nastąpiły po upadku Monar- chii Niemieckiej przy końcu I wojny światowej i upadku dyktatury Primo de Rivera. Obydwa systemy posiadały w pełni demokratyczne konstytucje i demokratyczną praktykę polityczną, ale też cechowała je niestabilność i wy- jątkowa nietrwałość. Demokracjami nieskonsolidowanymi były też: Austria pomiędzy światowymi wojnami, Włochy bezpośrednio po I wojnie śwfatowej, Belgia, Grecja, Portugalia i kilka innych krajów europejskich w tym okresie. (...) Tam gdzie elityJgpdzielają demokratyczny consensus i są strukturalnie zintegrowane, ale ze względu na restrykcje wyborcze "oddolne" uczestnic- two polityczne ograniczone jest do grup lepiej usytuowanych - lub/i zna-~ czącą część populacji stanowią pasywne warstwy chłopskie - możemy mówić o stabilnej demokracji ograniczonej (stable limited democracy). W systemach tych wybory do parlamentów (lub innych ciał deliberatywnych) regularnie się odbywają, ma miejsce polityczna konkurencja, a decyzje ciał desygnowanych przez elektorat są obowiązujące dla rządów. Władza wykonawcza przekazy- wana jest w sposób pokojowy pomiędzy frakcjami politycznymi. Jednocześnie niepokoje społeczne utrzymywane są na umiarkowanym poziomie, ponieważ albo elity działają w tym kierunku, albo większa część populacji jest zdezinte- growana i nie zaangażowana politycznie (a skonsolidowane elity nie uciekają się do organizowania rebelii jako metody walki o władzę). Klasycznym przykładem stabilnej demokracji ograniczonej jest Wjelka- Brytanią ^Szwecja w XIX wieku. Duża część dorosłych obywateli nie posia- dała praw politycznych, a zdarzające się co pewien czas wybuchy niezadowo- lenia były bezwzględnie tłumione (np. ruch Czartystów w Wielkiej Brytanii w latach 30. i 40.). Musimy wyróżnić także czwartą, nieco marginalną kategorię - pseudo- demokracj^^f niektórych systemach odbywane s<[ wybory, przywódcy tyclr systemów określają je jako demokratyczne, ale żadna z dwóch wymienionych cech demokracji skonsolidowanej nie istnieje w znaczącym zakresie. Typowy przykład to reżimy jednopartyjne. Wybory są przeprowadzane, lecz wiążą się" z tak ograniczoną rywalizacją polityczną i istnieje tak wielkie zastraszenie mas, że stanowią jedynie formalne potwierdzenie politycznych preferencjF panującej elity. Przykładem jest większość tak zwanych "monarchii prezy- denckich" w Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Azji. Na jakiej podstawie możemy klasyfikować istniejące systemy polityczne w ramach zaproponowanej typologii? Stosunkowo łatwo jest ocenić stopień spełniania kryteriów demokracji proceduralnej. Ale jak mierzyć stopień we- wnętrznej konsolidacji? Elity a rozwój demokracji Silną pokusę stanowi wnioskowanie na podstawie obserwowanej stabi n.ości. Jeżeli demokracja trwa, oznacza, że jest skonsolidowana. To oczywiści tautologia. W erze masowych badań socjologicznych, szerokiego przekazu mas; mediów i pogłębionych wywiadów z politykami mogą zostać użyte różne me tody pomiaru. (...) Najbardziej bezpośrednio stopień konsolidacji ujawni się w czasie przygotowywania i ratyfikacji konstytucji, która nadaje instyti cjonalną formę nowej demokracji; proces ten pociąga liczne deklaracje prz) wódców elit i formalne głosowania - czasem także głosowanie elektorati Głosowanie przeciw konstytucji sygnalizuje brak demokratycznej konsolide cji. O braku konsolidacji świadczy także działalność partii antysystemowyci posiadających znaczące zaplecze wyborcze. Muszą one jednak pozostawa w jednoznacznej opozycji do istniejącego systemu rządów