Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Wynik tej gospodarczej rywalizacji zależy także było planować takie przedsięwzięcia, ale ich realizacja nie była prosta. Jedną w pewnej mierze od lokalnej geografii. z przyjętych metod stała się parcelacja i przydzielanie ziemi angielskim po- Bardziej postępowi przybysze czerpali więcej z lepszej ziemi niż ich siadaczom i osadnikom. lokalni, mniej skuteczni rywale, posiadający ziemię gorszej klasy. Nigdy Nieco naiwnie wierzono, że wywrze to niebywałe wrażenie na Irland- jednak nie było (poza Ulsterem) na tyle licznej grupy osiedleńców przy- czykach, którzy zaczną naśladować styl życia nowo przybyłych. Interesu- byłych w XVII wieku, by całkowicie wyrugować ludność miejscową. Jak 26 27 5. Trzęsawiska w hrabstwie Offaly (fot. Bord na Móna) 4. Góry południowego Donegalu (fot. J.C. Brindley) 9Z -nsa.Talul 'q##ł#q#z.rd omou #l##z ##ls #rmop#js#u #uz##z #z.Iol# `q#e##z# -pu##.lI eu aluaz#.Tm ał#m#qalu ol az.Tm#m az `ouoz.Talm aluml#u o#alN 'uTo#Iup#so I uIoz##p#rs -od rzzI#sIal#u# IulaIz alurjalzp#z.Id I #f#rIa#.rvd #Is #ł#lS polauI q##l#f#z.Id z #upaf '#lso.ld #ł#q alu #f#vzlI#a.T q#l al# `vI##Izm#Tspaz.Td anlel ##mouvld oł#q oml#ł az.lald#d #N 'nf#.l# alzpo##sm #u mouofa.T ##lu zaz.rd q##uemoz#.rom#3 n#ll# uTaT>##f#m z azoTzz ##q `oł#q aTu mo.Topn,l, IIpu##.TI m o#ar#f `#u#mo# -p#z.Todn z#.Iqof#.I# ol ł#q :aulo.z #T#zsqo al#Iu#uz#z `aISM `8lS#IW <#ł<#ZlOM1 #f#BZTIIMrt# ##Il#U# #IQ '#f##ZIjIM## `r#j.11.Irt.1J OU#M#Zl?U #laiqzIg a#oda m o# `o#al #luazp#mo.Idm zaq IIpu#I.lI #rqpod #uzouI aIu I #f#z#.zw S#m alu au.ILlTlTLU #MlS#I#t#MZ ZI `az#l o1#.T#po a#lo.I#M 'mo#zpzaf#u #jp rzzaIqo.Td <#ZS#j#IMfBU #łTMOU#lS MOZB.TqOf#.lt# q##zpu#j.Tl I#sozs##lm ##lsnd 'fauz##zI3 Ig#.T#oa# #łg#az#zs ał##mz zlu o#azsfaIulolsI #Iu #epOp IjI##.llod aIu aImo##.T# -o#I## `"npoq##z o#anjal#p" p#ł##z.Td #u `mo.z#zsqo njaIm nz#.Tqo op s#upaf aI#olsI M 'mo#a##.lls q#T#s#aI#u# zaz.Td auoIua#op Iuład m #ł#lsoz al#s.roń I auz#az.I #I#sfaz.Td aumoł# `IIpu#I.TI #deuI ouoIuładnzn uralue.T#ls uTI#laTm #p# -mgłg#az#zs q##mou nuI q####f#zaT#lsop #z##p#q njalm nja# o#al op ##fnz## -u# `#d#lzz aTuz##.zous#łm ł#zS##lmod I ł#Im#.ldod `o#azsdaj so#az# ł##nzs aI# -#I# rtalq#.Ing '#ds#m npoq##z o#au#oułgd T npoq##z aaz#.lqo#m ###uz##ls#l -.I# z#g.Td #Iu alm#.Td u#lu m #uzaIzpf#uz aIN 'auo#ł#lzs#aluz I aum#lIuT#.ld #s d#uI q##l az#lduIaz#a azsfalusaz#mf#N '##alq#.mg #p.Toj `###lIIod o#au (#a#puug '#'f 'Io3) n#egauoQ o#amoiupnłod #o# '# nego polityka, lorda Burghleya. Najwcześniejsze egzemplarze tych map są prymitywne i zniekształcone. Nie znajdziemy w nich prawie nic prócz ar- tystycznych wyobrażeń zachodu i północnego zachodu wyspy. Burghley cią- gle szukał czegoś lepszego, poprawiał i powiększał własnoręcznie mapy, an- gażując do tego celu wielu badaczy dostarczających mu nowych szczegółów. Gdy wielkim staraniem uzupełniono mapę Irlandii, główne przejścia rzeczne i górskie zostały w pełni docenione przez angielskich strategów. W istocie jednak do obrazu wielu obszarów, na przykład "dalekiego zachodu", karto- grafowie nie potrafili dodać nic istotniejszego niż zwykłe szczegóły geografii fizycznej. Pustka większości irlandzkich krajobrazów stanowiła największy problem dla najeźdźców. Wkrótce odkryto także, iż zwycięstwa militarne nie wystarczają i nie można podbić Irlandii bez wprowadzenia tego, co w epoce Elżbiety nazywano civilaty, cywilizacją. Dla Anglika cywilizację tworzyły miasta, wsie, zamknięte obszary rolne: był to krajobraz uporząd- kowany, jakiego w Irlandii Tudorów nie było, być może z wyjątkiem kilku faworyzowanych przez nich rejonów na wschodzie kraju. Na papierze łatwo było planować takie przedsięwzięcia, ale ich realizacja nie była prosta. Jedną z przyjętych metod stała się parcelacja i przydzielanie ziemi angielskim po- siadaczom i osadnikom. Nieco naiwnie wierzono, że wywrze to niebywałe wrażenie na Irland- czykach, którzy zaczną naśladować styl życia nowo przybyłych. Interesu- 26 4. Góry południowego Donegalu (fot. J.C. Brindley) jącym zagadnieniem geograficznym jest kwestia rozmieszczenia nowych kolonii. Nowa warstwa rządząca mogła wydzielać parcele, budować forty i kwatery, ścinać lasy, wytyczać nowe drogi przez torfowiska i czyniła tak przez cały XVII i XVIII wiek. Nie zdołała jednak z wyjątkiem nie- których części Ulsteru przekonać swych rodaków, by przybywali licznie do Irlandii i uprawiali irlandzką ziemię. Był to problem powszechny w wielu koloniach. Gdy ludność miejsco- wa styka się z napływową, wybueha wojna gospodarcza, która tli się zna- cznie dłużej niż konflikt zbrojny. Ludność miejscowa zazwyczaj zadowala się niższym standardem życia niż osadnicy. Jeśli osadnik chce zarobić wię- cej na swej ziemi, rodowity mieszkaniec usiłuje go przelicytować, oferując właścicielowi ziemskiemu wyższe czynsze. To jedna z przyczyn, dla któ- rych wielu imigrantów brytyjskich osiedliło się w miastach. Wyjaśnia to też, dlaczego Szkoci, mający skromniejsze oczekiwania, byli lepszymi kolo- nizatorami niż Anglicy. Wynik tej gospodal-czej rywalizacji zależy także w pewnej mierze od lokalnej geografii. Bardziej postępowi przybysze czerpali więcej z lepszej ziemi niż ich lokalni, mniej skuteczni rywale, posiadający ziemię gorszej klasy. Nigdy jednak nie było (poza Ulsterem) na tyle licznej grupy osiedleńców przy- byłych w XVl1 wieku, by całkowicie wyrugować ludność miejscową. Jak 27 5. Trzęsawiska w hrabstwie Offaly (fot. Borc1 na Mcina) powiedzieliśmy, wyjątkiem był siedemnastowieczny Ulster. Sukcesy od- noszono tam, gdzie ziemia była urodzajna, a komunikacja dogodna. Nie było tak na zachodzie Irlandu. Ta część kraju najbardziej wymagała wpro- wadzenia cywilizacji, gdy rozpoczął się podbój Tudorów. Tak więc mimo wielu wysiłków Anglicy nie zdołali zatrzeć różnie mię- dzy bogatszym wsehodem a biedniejszym zachodem. Ten podział jest bar- dzo wyraźny na wielu oficjalnych mapach, w pamiętnikach, raportach sta- tystycznych zbieranych przez lata, szezególnie w okresie panowania królo- wej Wiktorii. Wiele spośród tych dokumentów przygotowano pod kierunkiem i znacznym wpływem kapitana sztabowego urzędu kartograficznego, Tho- masa Larcoma, którego być może trzeba uznać za najzdolniejszego geo- grafa działającego w Irlandii