Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

2. ZABÓR AUSTRIACKI Inny był wkład Galicji do budującego się po 1918 r. polskiego systemu oświatowego niż b. zaboru pruskiego. Dzięki autonomii terytorialnej społeczeństwo polskie zaboru austriackiego stworzyło szkolnictwo, jw języku ojczystym. Prócz szkół w języku polskim istniały w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim także szkoły z czeskim, niemieckim i ukraińskim językiem nauczania. We wszystkich szkołach obowiązywał w wyższych klasach język niemiecki jako przedmiot nauczania 15. /Hn (-""^Szkolnictwo ludowe, według ustawy z 1873 r. i 1895 r. 6-letnie na ^ [ wsi'i 7-letnie w miastach, zostało dość szeroko rozbudowane, ale nie objęło, jak to miało miejsce w zaborze pruskim, wszystkich dzieci w wieku szkolnym. Na 1000 mieszkańców Galicji w szkołach początkowych uczyło się w, 1911 r. według W. Grabskiego 123 dzieci, w Prusach 190. W 1912 r. były jeszcze na terenie Galicji 82 gminy bezszkolne, a poza szkołą pozostawało około 254 000 dzieci. Na wsi większość dzieci nie realizowała 6-letniego obowiązku szkolnego. Klasy piąte i szóste kończyło zaledwie 5°/o uczniów 16. Pozostałe dzieci otrzymywały wykształcenie w zakresie szkoły 4-letniej. Nauczycieli szkół początkowych kształcono w 4-letnich seminariach nauczycielskich, opartych na 6- albo 7-kla-sowych szkołach początkowych, które od 1907 r. były zróżnicowane na dwa typy: a) przygotowujące nauczycieli wiejskich, b) kształcące nauczycieli miejskichjj Główne kierownictwo szkolnictwa galicyjskiego nie reprezentowało żadnych postępowych tendencji oświatowych. Rada Szkolna Krajowa (RSK), opanowana przez konserwatystów i zbiurokratyzowany aparat administracyjny, starała się stworzyć taki system oświaty ludowej, który by umacniał pozycję klas posiadających i utrwalał istniejący ustrój spo-łeczno-polityczny. W nisko zorganizowanych wiejskich szkołach począt- 15 W. G r a b s k i, O nauczaniu powszechnym i zakladaniu szkól ludowych, Warszawa 1913, s. 12, 13. W roku szkolnym 1911/12 szkół z polskim językiem nauczania było 3060, z ukraińskim 2496. W województwie stanisławowskim szkoły z ukraińskim językiem nauczania stanowiły 82,10/0 ogółu szkół, w województwie tarnopolskim 65%, w województwie lwowskim 46,7%. " Spr. sejm. 28 V 1920, s. CX/16, 20; W. Grabski, O nauczaniu..., s. 6, 13; Postępowa myśl oświatowa w Królestwie Polskim w latach 1905—1914. (Wybór materiałów). Wyboru dokonał, wstępem i przypisami zaopatrzył Z. Kmiecik, Warszawa 1961, s. 6. _ .. . __;.vr 25 kowych zakres podawanej wiedzy był bardzo wąski, natomiast wielki nacisk kładło się na wychowanie w duchu religijnym i w lojalności w stosunku do klas posiadających i monarchii austriackiej. Było wprawdzie wśród pracowników Rady Szkolnej Krajowej szereg dobrych, a nawet postępowych pracowników pedagogicznych, ale nie byli oni w stanie wpłynąć na zmianę ogólnej polityki władz szkolnych 17. Nauczycielstwo szkół ludowych, posiadające niskie wykształcenie ogólne i pedagogiczne, izolowane w seminariach i w pracy szkolnej od postępowych prądów pedagogicznych, nie miało dobrych warunków do pogłębiania swej wiedzy teoretycznej i kontynuowania eksperymentów dydaktyczno-pedagogicznych. Pod wpływem jednak ruchu robotniczego i ludowego oraz demokratycznych działaczy oświatowych z Królestwa Polskiego zaczynały się w początkach XX w. i na terenie Galicji ujawniać postępowe tendencje pedagogiczne. Reprezentowała je przede wszystkim grupa nauczycieli szkół ludowych skupiona w Krajowym Związku Nauczycielstwa Ludowego, poparta przez niektórych nauczycieli szkół średnich. Z inicjatywy takich nauczycieli, jak Julian Smulikowski, Stanisław Nowak, Henryk Rowid, Stefan Bałaban i inni, zapoczątkowano akcję mającą przekształcić półfeudalną wiejską szkołę elementarną w instytucję ogólnokształcącą, przygotowującą do pracy zawodowej i funkcji spoieczno-politycz-nych oraz do dalszej nauki w szkołach średnich 18. Idee te propagowali działacze związkowi na zebraniach organizacyjnych i wiecach oświatowych. Znalazły też one wyraz na wielkim kongresie pedagogicznym, zorganizowanym przez towarzystwa oświatowe, pedagogiczne i nauczycielskie zaboru austriackiego przy współudziale działaczy oświatowych Królestwa w 1909 r. we Lwowie. W propagowaniu bairdziej nowoczesnych zasad dydaktyczno-pedagogicznych i psychologicznych wzięły udział także niektóre czasopisma, szczególnie „Ruch Pedagogiczny", „Wolna Szkoła", „Reforma Szkolna". Pomagały też nauczycielom w wyzwalaniu się od wpływów reakcji klerykalizmu i ciasnego austriackiego formalizmu pedagogicznego 19. 17 J. K u l p a, op. cit., s. 17, 20; S. K o w a l c z y k, J. K o w a h, W. S t a n k i e-włcz i M. Stański, Zarys historii polskiego ruchu ludowego, t. I, 1864—1918, Warszawa 1963, s