Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

W swych najdoskonalszych płótnach, jak Madonna ze św. Hieronimem, potrafił znaleźć nie spotykane u innych mistrzów rozwiązania barwy i światła. Z pewnym opóźnieniem renesans dotarł natomiast do Wenecji, która najdłużej znajdowała się pod wpływami sztuki bizantyjskiej i gotyckiej. Dopiero w drugiej połowie XV w. zjawili się tutaj twórcy nawiązujący zdecydowanie do nowych wzorów renesansowych. Odpowiadało to zresztą ogólnej sytuacji miasta, gdzie wprawdzie od początków XV w. istniała znakomita Szkoła Kancelarii Pałacu Doży, przygotowująca kadry dla administracji państwowej, gdzie po szkołach prywatnych uczono greckiego na potrzeby handlu, gdzie chętnie osiadali uczeni greccy zwożąc swe manuskrypty, ale gdzie powiewy humanizmu były długo stosunkowo słabe. Zmianę nastawienia zapowiadało dopiero założenie Biblioteki św. Marka (Marciana) w 1473 r., przy czym właśnie dla niej ofiarował swe manuskrypty greckie Bessarion, oraz powstanie słynnej drukarni Alda Manucjusza (1495), która ściągnęła uwagę uczonych całej Europy ku Wenecji. Pod koniec XV w. Wenecja była już jednym z wielkich centrów humanizmu. Nie pozostało to bez wpływu na stanowisko patrycjatu, bractw religijnych i władz Rzeczypospolitej, najzasobniejszych mecenasów sztuki. W tymże okresie zaczęły bowiem powstawać pierwsze dzieła oparte na nowych założeniach estetycznych. Verrocchio stawia wielki konny posąg kondotiera Colleoni na placu Św. Jana i Pawła, Antonio Rizzo stara się przystosować do nowych wzorów renesansowych dziedziniec Pałacu Dożów. Pod tym wpływem zbudowany został kościół Santa Maria dei Miracoli oraz Pro-curatorie Vecchie. Najwolniej poddają się nowej fali budowniczowie wspaniałych pałaców znad Wielkiego Kanału; niemniej już w latach 1480—1490 w pałacu Vendramin —Calergi gotyk ustąpił miejsca spCn kojnej harmonii renesansu. Najsilniej wystąpiły związki z Odrodzeniem w malarstwie weneckim. Przede wszystkim trzeba się. było oderwać od tradycji bizantyjskiej. Nie bez znaczenia były pod tym względem związki z Niderlandami. Wpływy flamandzkie wyraźnie odbiły się na twórczości przybysza z południa, Antonello da Messina, np. na słynnym jego portrecie kondotiera. Dopiero jednak Giovanni i Gentile Bellini skierowali malarstwo weneckie na nowe tory. Obok nich najszczęśli-wiej nowe problemy techniczne, zwłaszcza problem koloru i światła, rozwiązywał Vittore Carpaccio, który w swym obrazie Dwie kurtyzany jako pierwszy uzyskał niezwykłą barwę „Wenecji w czasie, gdy wieje sirocco". Dzięki kunsztownemu zastosowaniu światłocienia obrazy weneckie nabrały wyjątkowego blasku, który miał je wyróżniać w następnym stuleciu. 212 Pełny rozkwit sztuki renesansowej przypadł w Wenecji na pierwszą połowę XVI w. Od lat trzydziestych właśnie Wenecja przejęła po Rzymie przewodnictwo w kulturze włoskiego Odrodzenia. Właśnie wtedy ujawnił się wielki talent architektoniczny przybyłego ze spustoszonego Rzymu Florentyńczyka Jacopo Tatti, który przybrał nazwisko swego mistrza Sansovino (1486—1570). Znajdował się on pod wpływem Rafaela i Peruzziego, z ich stylem dekoracyjnym i fantazyjnym. Toteż łatwo było mu nawiązać do dawnych tradycji architektury wenecko-bizan-tyjskiej z jej podkreślaniem funkcji dekoracyjnej. Wkrótce po przybyciu do Wenecji Sansovino został kierownikiem prac miejskich. Na placu Św. Marka postawił Logettę dzwonnicy oraz znakomitą w swej monumentalności Bibliotekę Sw. Marka. Jego dziełem był także Palazzo Corner i kościół San Francesco della Vigna. Wzorem dla innych stała się jego Villa Garzoni pod Padwą. Sansovino przez kilkadziesiąt lat był w Rzeczypospolitej Weneckiej najwyższym autorytetem w dziedzinie architektury. Obok niego wybitniejszą indywidualnością był Michele Sanmicheli, który wzniósł kilka renesansowych pałaców w We-ronie. Najwyższy poziom osiągnęło już doskonale zapowiadające się w poprzednim wieku malarstwo weneckie. Właśnie weneccy mistrzowie potrafili, jak żadna inna szkoła w okresie Odrodzenia, posługiwać się f grą światła, wzbogacając przy tym niebywale paletę barwną. Szkoła wenecka pogłębiła doskonałość portretu; wprowadziła też nowe elementy [f pejzażu. U progu stulecia zabłysła wielka indywidualność Giorgio da Castelfranco zwanego Giórgione (ok. 1477-1510), którego uważa się za jednego z twórców nowożytnego pejzażu. Znakomitym przykładem, oddającym ulotność wrażeń, jest jego Burza. W przeciwieństwie do swych poprzedników Giórgione miał przystępować do malowania nie wykonując poprzednio szkiców rysunkowych. Pod jego wpływem tworzyło wielu malarzy, jak np. Palma Vecchio, któremu zawdzięcza się powstanie charakterystycznego typu Wenecjanki, powtarzającego się odtąd w malarstwie. Najwybitniejszym uczniem i kontynuatorem Giorgiona stał się Tycjan (Tiziano Vecellio, 1477—1576), uznawany współcześnie za największego malarza w Europie. W jego olbrzymiej twórczości, która ulegała różnym zmianom w ciągu jego długiego życia, uderza zarówno bogactwo tematyki, jak i doskonałe opanowanie techniki malarskiej. Tycjan był znakomitym portrecistą (np. Pawet III z nepolami), umiał przy tym harmonijnie wiązać ze sobą pejzaż i ludzi. Śmiało malował akty kobiece (Wenus z Urbino), chętnie też sięgał po tematykę mitologiczną. Nie brak wszakże w jego twórczości i dzieł wskazujących na głębokie przeżycia religijne (Cierniem koronowanie). Tycjan wywierał przemożny wpływ na swych współczesnych. Tylko nieliczni, jak np. Lorenzo Lotto, umieli obronić swą indywidualność