Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Również i w tym wypadku mógł on chcieć użyć wyrażenia d2iekana bądź to odnosząco, bądź też atrybutywnie (...). Jeśli X zrozumiał to wyrażenie jako odnoszące, a potem wypowiedział zdanie (12), chcąc odnieść 190 191 wyrażenie dziekana do profesora Browna, to zdanie {12) było fałszywe, podobnie jak fałszywe byłoby zdanie (14) (14) Pan Smith szuka profesora Browna. ` w którym X zastąpiłby wyrażenie dziekana współodnoszącym (w jego przekonaniu) wyrażeniem profesora Browna. ' Nie zamierzamy śledzić wszystkich nieporozumień mogących wynikać z występowania wyrażeń określonych i nieokrślonych w kontekstach nieprzezroczystych. Logicy omawiają to zagadnienie-głównie w związku z ekstensjonalnością i z zasięgiem kwantyfikatorów w poszczególnych sądach. W podobny sposób analizują strukturę głęboką zdań typu (1) niektórzy lingwiści.' Trzeba jednak podkreślić sprawę ogólniejszą, którą ujawniły filozoficzne dyskusje nad odniesieniem w kontekstach nieprzezroczystych, ale która zachowuje ważność niezależnie od wszelkiej konkretnej formalizacji struktury języka: referując oznajmienia innych albo opisując ich prze konania czy zamiary, niekoniecznie używamy tych samych wyrażeń odnoszących, których użyli lub użyliby oni sami, Wolno nam wybrać własne wyrażenia odnoszące; stąd właśnie możliwości nieporozumień i wypaczeń, powstające przy wygłaszaniu zdań typu (12) (...). O tej swobodzie wyboru przez mówiącego własnych wyrażeń odnoszących w tak zwanej tradycyjnie mowie zależnej należy pamiętać we wszelkich rozważaniach nad związkiem między gramatyczną strukturą zdań a ich znaczeniem w poszczególnych wypadkach ich wypowiedzenia. VII. Odniesienie gatunkowe Inną sprawą zwracającą na siebie ostatnio uwagę zarówno logików; jak i językoznawców jest tzw. odniesienie gatunkowe *. Znaczenie tego terminu ilustrują zbiory zdań następującego typu: (15) Lew jest zwierzęciem dobrodusznym. (16) Lwy są zwierzętami dobrodusznymi. Każde z tych zdań może wyrażać sąd gatunkowy, czyli głoszący coś nie o tym czy owym zbiorze lwów, ani o jakimś konkretnym lwie, ale o zbiorze lwów jako takich. Trzeba sobie uświadomić, że sądy gatunkowe są nie tylko gramatycznie, ale także semantycznie bezczasowe * (por. 15.6). Również i od tego stwier ' Zob. Biggs (1975), Dahl (1975), Jackendoff (1972), Laver (1972), , Smith (1975) dzenia istnieją pozorne wyjątki, ale tutaj nie musimy w nie wnikać. Z tego, co powiedzieliśmy, wynika jasno, że odniesienie ogólne nie jest identyczne z gatunkowym: wyrażenia odnoszące gatunkowe - czy to dystrybutywne, czy kolektywne - mogą swobodnie występować w zdaniach wyrażających sądy w różny sposób ograniczone czasowo. ' Status sądów gatunkowych jest filozoficznie sporny. Sporne jest również` pokrewne pojęcie odniesienia gatunkowego w odróżnieniu od ogólnego. Na gruncie rachunku predykatów sądy wyrażane zdaniami (15)i (16) zostałyby na ogół formalizowane w następujący sposób: (17) (x) (Lx -> Dx) czyli: `Dla każdego x jeżeli x jest lwem, to x jest dobroduszne'. Często jednak się podkreśla, że wzory w rodzaju (17); zawierające kwantyfikację ogólną, najwyraźniej nie oddają znaczenia sądów gatunkowych. Kwantyfikacja ogólna jest tu z- jednego punktu widzenia zbyt mocna (idzie zbyt daleko), z drugiego zbyt słaba (idzie nie dość daleko). Idzie zbyt daleko, bo okazuje się fałszywa w razie odkrycia choćby jednego niedobrodusznego lwa, co niewątpliwie nie leży w intencji osoby wymawiającej zdanie (15) lub (16). Idzie nie dość daleko, bo przedstawiłaby sąd wyrażony zdaniem (15) i (16) jako prawdziwy, gdyby tylko przez zwykły przypadek wszystkie żyjące lwy były dobroduszne; a i to również wyraźnie nie jest intencją mówiącego. Zachodzi dostrzegalna różnica między warunkami prawdziwości (15) i (16) w interpretacji zamierzonej przez mówiącego, a warunkami prawdziwości zdania : (18) (Tak się składa, że) wszystkie lwy są zwierzętami dobrodusznymi. Można by zupełnie rozsądnie przyjąć sąd wyrażony zdaniem (18), ' a zarazem odmówić prawdziwości sądowi wyrażonemu zdaniami (15) i (16). Co więcej, można by wierzyć w to, że każdy lew, jaki kiedykolwiek -, istniał, miał dobroduszne usposobienie, i że każdy, który kiedykolwiek będzie istniał, będzie podobnie dobroduszny, a mimo to nie wypowiadać się co do prawdziwości sądów wyrażonych zdaniami (17) i (18). Krótko mówiąc, do formalizacji znaczenia zdań(17) i (18) kwantyfikacja ogólna wydaje się nieprzydatna. :x Dotychczas zakładaliśmy milcząco, że istnieje tylko jeden rodzaj sądów gatunkowych. Można jednak twierdzić, że rodzajów tych sądów jest więcej i że przechodzą jeden w drugi w taki sposób, iż w konkretnych przykładach trudno je od siebie odróżnić. Istnieje typ sądów gatunkowych - nazwijmy je esenejalnymi * - które interpretujemy jako głoszące, że dana cecha jest koniecznym atrybutem elementów zboru, do którego odnosi się odpowiednie " 192 , ia - semantyka 193 wyrażenie. Gdyby tak rozumieć zdania (17) i (18), to wyrażane nimi sądy byłyby prawdziwe tylko pod warunkiem, iż dobroduszność byłaby koniecznym atrybutem lwów. Oczywiście - uznanie tego typu . zdań nastręcza wszelkiego rodzaju problemy epistemologiczne i metafizyczne. Bez względu jednak na filozoficzny status esencjalizm·i * rozróżnienie tego, co esencjalne, a co przygodne, ma dużą wagę dla analizy semantycznej języka