Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Jak wiadomo, prace nad utworzeniem Rady Jedności Narodowej były jesienią 1943 r. zaawansowane,, przeciągały się jedynie spory kompetencyjne co do jej powołania i usytuowania?8. Jeszcze wcześniej, we wrześniu 1943 r., RPPS wraz z kilku mniejszymi organizacjami utworzyła Naczelny Komitet Ludowy. Gomułka był przekonany, że czas nagli. Nie bez racji przewidywał, że utworzenie zalążka przyszłej władzy przez PPR w kraju da jej pewne atuty. Długi okres okupacji i działalności podziemnego ruchu oporu musiały bowiem wytworzyć obiektywne przesłanki dla sprzeczności i rywalizacji między krajem a emigracją, tym silniejsze, im bliższe wyzwolenie. PPR od wiosny 1943 r. coraz silniej wysuwała hasło utworzenia nowego rządu wolnej Polski w kraju i na bazie krajowej. Deklaracja listopadowa najlepiej świadczy o osobistym zaangażowaniu Gomułki w tę sprawę. W artykule O armią ludu ogłoszonym 22 listopada, domagając się utworzenia Armii Ludowej i stworzenia dla niej politycznej podstawy w postaci „międzypartyjnego porozumienia demokratycznych ugrupowań w kraju", woła z pasją: „Czas nagli. Dyktuje rzeczywistość otaczająca Polskę. Inne koncepcje zawiodły i zbankrutowały. Działaczom polskiego obozu demokratycznego pora, najwyższa pora zmienić front" ls. 12 Eugeniusz Duraczyński, Rada Jedności Narodowej (styczeń—lipiec 1S44), mps udostępniony przez autora, s. 2—6. 18 Wł. Gomułka, Artykuły i przemówienia, t. I, Warszawa 1962, s. 43. "j 12 - Władysław Gomutka... 177 Już w dwa dni po aresztowaniu „Pawła" i „Jasi", tj. 16 listopada, zebrała się zdekompletowana „trójka" z udziałem Bieru-ta i zatwierdziła projekt dokumentu proklamującego KRN. Z dwu wariantów opracowanych przez Gomułkę i Bieruta uznano ten pierwszy za zdecydowanie lepszy. Ze swej strony Gomułka w sytuacji skomplikowanej stratą dwu czołowych postaci ruchu zgodził się na propozycje Bieruta w sprawie terenowych rad narodowych. Nie chciał przedłużać sporu o sprawę mimo wszystko drugorzędną. Opracowaną przez siebie platformę Gomułka zatytułował: „Manifest demokratycznych organizacji społeczno-politycznych i wojskowych w Polsce". Poszczególne, nieznacznie różniące ,się publikowane wersje tego tekstu noszą daty bądź „grudzień 1943", bądź „15 grudnia" M. Przyjęło się tę ostatnią datę uwa- 14 W dalszym ciągu powoływać się będziemy na tekst opublikowany w dziełach Wł. Gomułki, tamże, s. 44—51. Z publikacją Manifestu wiąże się drobny, ale rzucający światło na charakter Gomułki incydent. Mianowicie już po przygotowaniu tekstu do •druku w „Trybunie Wolności" Władysław Bieńkowski ostro skrytykował język dokumentu, brak precyzji i zapowiedział, że przygotuje poprawioną wersję. Gomułka zdenerwował się i oświadczył Bieńkowskiemu: możesz sobie poprawiać, ale w prasite partyjnej ten udoskonalony Ma- •nifest się nie ukaże. Bieńkowski wniósł kilkanaście drobnych i nieistotnych zmian. Wersja ta została wydana ulotnym drukiem, a później wykorzystana przezi Biuro Prezydialne KRN i zamieszczona we wstępie do pierwszej edycji protokołu pierwszego posiedzenia Krajowej Rady Na-jodowej, przygotowanej na trzylecie te|go wydarzenia. (Protokól pierwszego posiedzenia Krajowej Rady Narodowej, Warszawa 1947). Gomułka miał o to pretensję do Bieruta. Wrócił do tej sprawy obszernie w 1975 r. w liście do Redakcji Archiwum Ruchu Robotniczego. Pomstując na „Bieńkowskiejgo wersję Manifestu" zaznaczył jednak rzetelnie, fe wersji "tej nigdy nie czytał. A szkoda, gdyż przekonałby się, że nie było o co kopii kruszyć; Bieńkowski dużo mówił, a niewiele zrobił. Warto jednak •zauważyć, że tego typu incydenty, choć zapadały w pamięci Gomułki na długo i mogły budzić gniew nawet po latach, prawie w ogóle nie, •wpływały na jego stosunek do ludzi. Z Bieńkowskim pracował dosko-male do 1948 r. i przez kilka lat po 1956 r. Rozeszli się z powodu poważnych różnic politycznych, a nie sporu o tekst. Bierut w podobnej •sytuacji (też w 1943 r.) domagał się wykluczenia Bieńkowskiego z partii. 178 żać za miarodajną, gdyż w tym dniu Manifest został ogłoszony-w „Trybunie Wolności" (nr 46), a także tą datą opatrzone jest, pismo KC PPR do KC RPPS proponujące udział w tworzeniu KRN. Wraz z tym pismem przesłano socjalistom Manifest15. W rzeczywistości Manifest był gotowy od blisko miesiąca i trwały zabiegi o pozyskanie możliwie szerokiego i reprezentatywnego grona jego sygnatariuszy. Okazało się to trudne. W treści Manifestu wyróżnić można dwa aspekty. Jeden —-to jednoznaczna proklamacja zerwania z rządem londyńskim, i jego „krajową ekspozyturą", „która ciężko sprzeniewierzyła się interesom narodu i państwa polskiego". Głównym argumentem za utworzeniem KRN jest sytuacja wojenna, zbliżające-się wyzwolenie i decyzje w sprawie Polski. „W takiej doniosłej i groźnej zarazem chwili naród polski pozbawiony jest kierownictwa, które by zgodnie z wolą szerokich mas pokierowało* ich walką, które by zgodnie z interesem narodu poprowadziło, jego 'politykę". W tej sprawie stanowisko Manifestu jest radykalne. O wiele ostrożniej zredagowana została część programowa. W polityce zagranicznej postuluje przyjaźń i współpracę „ze-wszystkimi aliantami", niezwłoczne nawiązanie stosunków z ZSRR i oparcie ich na podstawach przyjaźni i współpracy,.. a więc wyprowadzenie polityki polskiej ze ślepego zaułka, w jakim znalazła się po zerwaniu stosunków ZSRR—rząd emigracyjny. Włączenie ziem zgermanizowanych przemocą, a na wschodzie ustalenie granicy „zgodnie z wolą ludności". Program-demokracji politycznej przewidywał powołanie koalicyjnego-Rządu Tymczasowego i pięcioprzymiotnikowe wybory do Zgro— 'madzenia Narodowego