Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Zbadanie różnorodnych poglądów młodzieży uczęszczającej do różnych typów szkół w wielu miejscowościach, w dodatku na tak dużej jak w tych badaniach próbie (ponad 2 tys. osób), nie jest sprawą prostą. Jest to zrozumiałe, zwłaszcza w przypadku tak osobistego w istocie rzzcTy zagadnienia, jakim są uznawane i odczuwane wartości. Jak bowiem dotrzeć do tej młodzieży? W jaki sposób uzyskać szczere wypowiedzi o żywionych przekonaniach i to już w pierwszym i jedynym kontakcie osób prowadzących badania z badanymi? Aczkolwiek trudno o sposoby doskonałe, wydaje się, że skonstruowany kwestionariusz „100 zdań - 100 opinii" znacznie ułatwił rozwiązanie zadania. Przedstawiał on badanym, jak sądzę, dość ciekawy materiał w postaci zdań poddawanych ocenie, a łatwość wyrażania odpowiedzi (wybór jednej z pięciu podanych możliwości) zachęcała do wypełnienia ankiety. Poszczególne zdania miały wyraźny składnik aksjologiczny, toteż bez wdawania się w bardziej skomplikowane rozważania teoretyczne, co zapewne wielu respondentom sprawiałoby duże trudności, badani mogli poprzez samo afirmowanie lub odrzucanie kolejnych sądów wyraźnie określić swój stosunek do świata wartości. W dodatku to, że badania prowadzone były z zachowaniem anonimowości, ośmielało badanych do wyrażania swych prawdziwych odczuć i poglądów. Podawane przez badanych dane „metryczkowe" zapewniały jednocześnie możliwość odniesienia uzyskiwanych informacji do wybranych cech respondentów i ważniejszych zmiennych kontekstowych. Ir yj niniejszym rozdziale zaznajomimy się z treścią zdań wskaźni- kowych dla wybranych wartości, a także z tym, jak badani ustosunkowali się do tych zdań. Podawane będą dane o wypowiedziach ogółu respondentów, gdyż systematyczne przytaczanie bardziej szczegółowych pomiarów, uwzględniających informacje o ocenach dokonanych przez uczniów czterech typów szkół (podstawowe, licea ogólnokształcące, średnie szkoły zawodowe i szkoły zasadnicze) w odniesieniu do każdego ze 100 zdań zamieszczonych w kwestionariuszu, wprowadziłoby nadmiar szczegółów. Nieuchronnie musiałoby to doprowadzić do znacznego przeładowania treści danymi statystycznymi i wynikającego stąd znużenia czytelników. Dokładniej przyjrzymy się zatem poglądom młodzieży, na podstawie których zrekonstruowany został jej system wartości. Kolejno analizowane będą opinie badanych uczniów o treści 100 zdań stanowiących wskaźniki uznania (lub odrzucenia) interesujących nas wartości. Zdania te, jak już informowaliśmy, były przemieszane w kwestionariuszu w sposób losowy. Tu jednak rozpatrzymy je w grupach wartości, które reprezentują. W załączonych tabelach podawane będą następujące dane: treść zdania, ocena zdania w pięciopunktowej skali, średnia ocena zdania przez uczniów (M), odchylenie standardowe (s) oraz wskaźnik W, stanowiący miernik stosunku badanych do określonej wartości. Wskaźnik w jest równy średniej średnich ocen M, wyliczonej dla zdania afir-mującego daną wartość, a w przypadku zdań negujących tę wartość ma znak przeciwny (dodatni lub ujemny) w stosunku do wyliczonej średniej M. Aby uniknąć zbędnego rozdrobnienia informacji, ograniczymy się do danych liczbowych i procentowych odnoszących się do ogółu badanych uczniów. Jak pamiętamy, najwyższą rangę w hierarchii wartości ogółu badanych uczniów uzyskały wartości allocentryczne. Średnia średnich ocen zdań wskaźnikowych wyniosła tu 1,07, a odchylenie standardowe: 0,46. Na te wskaźniki miały wpływ oceny poszczególnych zdań odnoszących się do przyjaźni i koleżeństwa. Szczegółowe dane na temat opinii badanej młodzieży o tych zdaniach zawiera tabela 7. Dane zawarte w tabeli 7 świadczą o tym, że badana młodzież konsekwentnie wykazuje przywiązanie do wartości allocentrycznych. / . Ogromna większość respondentów zdecydowanie aprobuje tezy afir-f7\ mujące wartości allocentryczne i nie zgadza się ze zdaniami podważającymi te wartości. Oczywiście, występuje pewna siła sugestii, co będzie 58 59 Os O Tabela 7. Opinie uczniów o poglądach wyrażających wartości allocentryczne Nr Treść zdani Opinie badanych M s W zdania ++ + 0 - - 14 Dobrego kolegę lub dobrą koleżankę 1318 613 55 62 42 1,48 0,85 1,48 warto zaprosić na przyjęcie imieni- (63,1%) (29,3%) (2,6%) (3,0%) (2,0%) nowe nawet wówczas, gdy nie jest pewne, czy się zrewanżuje. 19 Ludzie cenią osoby towarzyskie. 870 992 133 80 15 1,25 0,80 1,25 (41,6%) (47,5%) (6,4%) (3,8%) (0,7% 34 Dobrze jest, jeśli dziecko często 852 956 121 129 32 1,18 0,90 1,18 przebywa wśród swoich koleżanek i kolegów. (40,8%) (45,7%) (5,8%) (6,2%) (1,5%) 41 Dobrze mieć poczucie, że 1366 565 67 68 24 1,52 0,80 1,52 w trudnych chwilach można liczyć (65,4%) (27,0%) (3,2%) (3,3%) (1,1%) na pomoc przyjaciół i kolegów. 45* Jeśli komuś w życiu dobrze się 88 138 73 445 1346 -1,35 1,10 1.35 wiedzie, właściwie koledzy (4,2%) (6,6%) (3,5%) (21,3%) (64,4%) i znajomi są mu niepotrzebni - moż- na się bez nich obejść. 61* Lepiej jest unikać kontaktów towa- 133 414 143 882 518 -0,59 1,23 0,59 rzyskich, gdyż i tak w decydujących (6,4%) (19,8%) (6,8%) (42,2%) (24,8% momentach każdy może liczyć tylko na siebie. 65 Szczęśliwi są ludzie, którzy mają 1148 765 57 95 25 1,40 0,84 1,40 wielu znajomych, kolegów (54,9%) (36,6%) (2,7%) (4,5%) (1,2%) i przyjaciół 77* Przyjaźń w naszych czasach za- 242 834 177 600 237 0,12 1,26 : -0,12 zwyczaj jest zawodna i nietrwała