Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Jednym osobom polecano klasyfikować obrazki według przedmiotów, innym - ułożyć je w kolejności wzrastających liczb, a trzy ostatnie liczby zsumować. Po wykonaniu zadania polecano każdej osobie badanej wymienić nazwy przedmiotów przedstawionych na obrazkach i liczby. Osoby z pierwszej grupy zapamiętywały więcej przedmiotów, osoby z drugiej grupy - więcej liczb. Materiał był w obu przypadkach ten sam, czynnikiem różnicującym była działalność na owym materiale. Zależnie więc od rodzaju 1Por. H. H. SmneHKo: "BonpocŁi ncnxojiormi naMHTH". Ucuxo/iosuvecKaa e CCCP. HaflaTejibCTBO AKaseMHH neHaroriraecKHx HayK PCCP. MOCKBE 1959. II. H. SHHICHKO: HenpouasoMHOe sanoMUHame. HsflaienBCTBo AKa^eMHH ITe-flarorH*iecKHX HayK PCXf>CP. MocKea 1961. 94 tej działalności zapamiętywano przede Wszystkim przedmioty lub licziby. Nie każda działalność na materiale okazuje się ze względu na pamięć jednakowo skuteczna. Chodzi tu nie tylko o to, że w wyniku określonego rodzaju działalności pewne fragmenty materiału pamiętane są lepiej od innych, ale także o zasady ogólne. W następstwie ich stosowania cały materiał pamiętany bywa lepiej lub gorzej. Materiał stanowi niekiedy środek do osiągania jakichś celów, innym razem jest celem działania. Na przykład te same liczby w jednym zadaniu matematycznym mogą być punktem wyjścia, w drugim - punktem dojścia. Mogą to być dane, jakie uzyskuje się w gotowej postaci po to, by móc rozwiązać zadanie, a mogą to być końcowe wyniki samodzielnie rozwiązanego zadania. W pierwszym przypadku liczby są środkiem, w drugim zaś - celem działania. Udowodniono eksperymentalnie, że druga sytuacja jest dla procesów pamięci bardziej korzystna. A więc jeżeli zależy nam, by uczeń zapamiętał jakiś materiał, to tak powinniśmy organizować jego działalność, by materiał ten był końcowym efektem działania. Oczywiście organizacja taka nie zawsze bywa możliwa, trzeba stwierdzić jednak, że niewiele czyni się dla jej realizacji. W ogóle nie docenia się dostatecznie działania na materiale. Mimo nieatrakcyjności i małej skuteczności zadania czysto pamięciowe jeszcze ciągle zbyt często są stosowane. Dotychczas mówiliśmy o zależności zapamiętywania od tego, jak jest spostrzegany materiał i jak organizowany proces uczenia się go. Badania wskazują, że wpływ na zapamiętywanie mają również czynności poprzedzające, to, co osobnik spostrzegł i robił przed przystąpieniem do uczenia się. Niekiedy zapamiętywanie jest na skutek owych czynności ułatwione, niekiedy utrudnione. Gdy wchodzi w grę przenoszenie się wprawy, mówi się o transferze pozytywnym i negatywnym. Badania dotyczące transferu "prowadzone są zazwyczaj w ten sposób, że osoby badane dzieli się na grupy równoważne, przy czym w jednych grupach wprowadza się czynności poprzedzające, w innych nie, a następnie porównuje się wyniki dotyczące zapamiętywania. Grupy z czynnościami poprzedzającymi nazywa się zwykle eksperymentalnymi, grupy bez tych czynności - kontrol- 95 nymi. Wyższe wyniki grup eksperymentalnych świadczą o pozytywnym wpływie czynności poprzedzających, niższe - o wpływie . negatywnym. Znane są również inne wersje eksperymentów dotyczących transferu, nie będziemy się jednak nimi zajmować. Czynności poprzedzające mogą mieć różnorodny charakter, o transferze mówi się zazwyczaj wtedy, gdy polegają one na uczeniu się czegoś. Chodzi więc o wpływ, jaki wywiera na zapamiętywanie uprzednie uczenie się. Do tych sytuacji ograniczymy się obecnie. W licznych badaniach transferu na specjalną uwagę zasługują tef które dotyczą zależności interesującego nas wpływu od podobieństwa między materiałami. W tym zakresie stwierdzono naj-wyraźniejsze prawidłowości, aczkolwiek - powiedzmy to od razu ,- zależności 'wykryte zo'stały w badaniach laboratoryjnych, a wykorzystanie ich w praktyce jest dotychczas bardzo ograniczone. Posługiwano się zazwyczaj prostym materiałem, stwarzając tego rodzaju sytuacje, w których wchodzi w grę uczenie się reakcji na bodźce. Uczenie to organizowane bywa dwukrotnie, a to w celu stwierdzenia wpływu, jaki wywiera uczenie wcześniejsze na późniejsze. Stwierdzono, przedstawiając sprawę najogólniej, że podobieństwo reakcji, gdy bodźce są odmienne, sprzyja transferowi pozytywnemu, natomiast podobieństwo bodźców, gdy reakcje są odmienne, sprzyja transferowi patrując w i "reakcja" wiek uczy, s, R, Ryć. 18 i negatywnemu. Roz- terminach "bodziec" to, czego się czło- rozróżniono cztery typowe sytuacje, dające się ująć w przedstawionym schemacie (patrz ryć. 18 J). W dwu z nich zachodzi transfer pozytywny, w jednej - transfer negatywny, w jednej brak jest transferu, czyli transfer = 0. 1 Rycinę zaczerpnięto z następującego źródła - R. S. Woodworth i H. Schlosberg: Psychologia eksperymentalna. Przekład A. Lewicki i E. Yielrose