Niepewność bywa czasem gorsza niż brak uzbrojonej straży.

Apozycja (dopowiedzenie) Szczególnym typem postpozycji jest tzw. apozycja - przydawka rzeczowna występująca zawsze po rzeczowniku (lub zaimku osobowym). Stanowi ona wykładnik dodatkowej predykacji (Szober nazwał ją dopowiedzeniem) i sama 18-Zarys gramatyki polskiej 274 Składnia może być rozwijana przez przydawki. Jej użycie charakterystyczne jest dla stylów retorycznych, wysokich. Oto przykłady: (9) Na każdym przykopie stoją jakby na straży, w szeregach konopie, cyprysy jarzyn. * (10) Ja, mistrz, wyciągam dłonie. (11) Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi. (12) Trzebaż jeszcze, aby mnie, zamku urzędnika, Gerwazego Rębajłę, Horeszków klucznika, lżyć w domu panów moich? Jak widać, obfitym źródłem takich figur jest poezja romantyczna (a może nasz Czytelnik rozpoznaje autora?). Rzecz jasna, wytłuszczone w druku przydawki apozycyjne są częstokroć wewnętrznie złożone i podlegają dalszym podziałom. •, IV. Przy dawka predykatywna (orzekająca) Na skali funkcji predykatywnej przypada jej miejsce najwyższe, choć formalnie interesujący nas tu typ określnika zaliczymy jeszcze do przydawek. Chodzi o takie konstrukcje, w których człon określający (przymiotnik) łączy się semantycznie nie tylko z nadrzędnikiem nominalnym, lecz i werbalnym. Konstrukcją, w której ujawnia się działanie takiej przydawki, jest więc całe zdanie. Porównajmy: (13) Jaś obudził się chory. (14) Znajoma wróciła z wczasów opalona. (15) Kot cofnął się najeżony. Strukturalnie przymiotniki te bliższe są raczej słowu osobowemu: obudził się chory, wróciła opalona, semantycznie - odnoszą się do całej sytuacji zdaniowej, z podmiotem włącznie. Są też przez podmiot akomodowane. Ponadto jako przymiotniki (lub tradycyjne imiesłowy przymiotnikowe) nie mogą być uznane za bezpośredni podrzędnik czasownika, tym bardziej że nie są przez ten czasownik konotowane. Naszą charakterystykę przydawek chcielibyśmy zakończyć jednym wnioskiem: stanowiąc najczęściej niekonotowany składnik grupy nominalnej, pozycja przydawki może być wielokrotnie (teoretycznie nieskończenie) powielana. Jednak ich nadmiar zamazuje strukturę zdania, bowiem niełatwo jest uchwycić w lot złożone relacje w obrębie grupy nominalnej. Pamiętajmy więc, że konstrukcje takie należą już do wyższego kursu gramatyki. 4.5. Dopełnienie Dopełnienie i okolicznik to podstawowe określniki orzeczenia (frazy werbalnej) i jako takie czasami trudne do rozgraniczenia. Zasadniczo przyjmuje się za podstawę ich rozróżniania kryterium konotacji: dopełnienia są konotowane, okoliczniki - na ogół - nie są. Porównajmy: Zdanie pojedyncze. Problem części zdania 275 (1) Kupiłem w kiosku gazetę. (2) Ciocia wyczarowała na poczekaniu deser. • • (3) Mój sąsiad ma od wczoraj psa. " • ' • " Człony gazetę, deser, psa są konotowane. Ich pominięcie prowadzi do konstrukcji eliptycznych, strukturalnie niepełnych. Natomiast składniki w kiosku, na poczekaniu, od wczoraj, choć informacyjnie niepuste, są jednak ze składniowego punktu widzenia niekonieczne. Popatrzmy dla pewności, jakie skutki daje wyzerowanie jednego z członów: , (!') * Kupiłem w kiosku. (2') * Ciocia wyczarowała na poczekaniu. (3') * Mój sąsiad ma od wczoraj. (l") Kupiłem gazetę. (2") Ciocia wyczarowała deser. (3") Mój sąsiad ma psa. Seria pierwsza (prim), w której pominięto dopełnienia, jest wyraźnie eliptyczna. Seria druga (bis) zawiera zdania kompletne w sensie strukturalnym, mimo pozbawienia ich okoliczników. Oczywiście, na peryferiach tej kategorii możemy mieć do czynienia z sytuacjami mniej typowymi, a nawet przeczącymi regule, kiedy okaże się, że członem konotowanym jest okolicznik: (4) Kraków leży nad Wisłą. ' "• ' ' ' • - (5) Mieszkam w Warszawie. ''• : (6) On się zachowuje nieznośnie. ,, , ,. , Okoliczniki nad Wisłą, w Warszawie, nieznośnie są wymagane składniowo przez nadrzędne orzeczenia. Zdania w rodzaju Kraków leży. Mieszkam. On się zachowuje nie mogą uchodzić za samodzielne. W obrębie dopełnień tradycyjnie wydziela się dopełnienia bliższe oraz dalsze. Do charakterystyki dopełnienia bliższego należy: - składniowa zależność od tzw. czasownika przechodniego (tranzytywnego), czyli takiego, który poddaje się zamianie na stronę bierną. Przy pasywizacji dopełnienie bliższe staje się podmiotem zdania; - typowym przypadkiem fleksyjnym jest dla dopełnienia bliższego biernik; - w zdaniu zaprzeczonym biernik zostaje zastąpiony przez dopełniacz. W przytoczonych wyżej zdaniach (1) - (3) z dopełnieniem w formie biernika wszystkie tak określone kryteria spełniają tylko dwa pierwsze przykłady, jak łatwo sprawdzić: (7.a.) Gazeta została kupiona przeze mnie w kiosku. ' " Deser został wyczarowany przez ciocię na poczekaniu. (7.b.) Nie kupiłem gazety w kiosku. Ciocia nie wyczarowała deseru na poczekaniu. Zdanie (3) nie podlega co prawda pasywizacji (nie można powiedzieć: *Pies 276 Składnia jest miany przez sąsiada od wczoraj), jednak z punktu widzenia pozostałych kryteriów, tzn. 'biernikowości' i przekształcania w dopełniacz po negacji, można uznać człon psa za dopełnienie bliższe